Hvers virði var Ísland?

Vísbending er nýkomin út, 39. tölublað 2015. Þar er birt á bls. 3 rannsókn eftir mig í stuttri grein á því, hvers virði Ísland var. Árið 1518 var það boðið að veði fyrir 50.000 flórína láni og árið 1645 að veði fyrir 500.000 dala láni. Ég reikna út núvirði þessara stærða. Enn fremur er ljóst, að Ísland var 0 flórína, dala eða króna virði árið 1785, þegar átti að rýma það (en Anna Agnarsdóttir prófessor staðfesti nýlega hina fornu frásögn Hannesar biskups Finnssonar um það, þegar hún fann óvænt merkilegt skjal í bresku safni). Einnig reikna ég út, hvers virði Ísland hefði verið árið 1867, hefði verðið verið hið sama á hvern ferkílómetra og Alaska, sem Bandaríkin keyptu það ár af Rússum. Vísbending fæst í mörgum bókabúðum, og geta áhugamenn nálgast niðurstöður mínar þar, en þær eru satt að segja ótrúlegar. Og hið dapurlega er, að þetta var verð, sem seljandinn gat hugsað sér, en enginn kaupandi reyndist vera á því verði!

200 milljarða óþarft tap

Tímaritið Þjóðmál er nýkomið út, barmafullt af forvitnilegu efni eins og endranær. Ritstjóraskipti hafa orðið: Jakob F. Ásgeirsson stjórnmálafræðingur, sem hefur verið ritstjóri frá upphafi af framúrskarandi dugnaði og metnaði, hefur horfið til annarra starfa (hann er meðal annars að skrifa ævisögu Bjarna Benediktssonar), en Óli Björn Kárason hagfræðingur tekið við. Óli Björn (sem hefur meðal annars verið ritstjóri Viðskiptablaðsins og DV) skrifar reglulega í Morgunblaðið af yfirsýn og þekkingu.
Tímaritið er til sölu í bókabúðum, en ég birti í því ritgerð um hugsanlegt 200 milljarða tap Íslendinga á margvíslegri handvömm eftir bankahrun. Hér er útdráttur úr ritgerðinni:

Fyrir bankahrunið 2008 voru ýmsir erlendir bankar í eigu íslenskra fyrirtækja. Hér verða þrír þeirra skoðaðir. Í Danmörku átti Kaupþing FIH banka, og tók Seðlabankinn hann að veði 6. október 2008 fyrir €500 milljóna neyðarláni til Kaupþings. Að tilhlutan danskra stjórnvalda og ráði Seðlabankans var bankinn seldur haustið 2010, og var söluverð háð væntanlegu tapi næstu árin. Svo virðist sem Seðlabankinn fái aðeins um helminginn af láni sínu aftur. Nú er verið að leggja bankann niður, og eiga danskir eigendur hans von á verulegum gróða, miklu hærri en nemur tapi Seðlabankans. Hvað gerðist? Í Bretlandi átti Landsbankinn Heritable Bank og Kaupþing KSF, Kaupthing Singer & Friedlander. Bresk stjórnvöld lokuðu þeim báðum í október 2008, færðu innlánsreikninga til keppinautar þeirra og settu þá í skiptameðferð. Jafnframt veittu bresk stjórnvöld öðrum bönkum í Bretlandi ríflega lausafjárfyrirgreiðslu eða lögðu þeim til aukið fjármagn. Nú er skiptameðferð að ljúka á Heritable Bank og KSF, og er endurheimtuhlutfall í báðum bönkum nálægt 100%, þótt lagst hafi á búin afar hár lögfræði- og skiptakostnaður, auk þess sem sú eign, sem fólst í rekstri og viðskiptavinum, varð verðlaus og aðrar eignir seldust eflaust ekki á hámarksverði. Hvað gerðist? Hér er leitast við að svara þessum spurningum með því að rannsaka gögn um bankana og ræða við þá, sem áttu hlut að máli. Niðurstaðan er, að hugsanlega hafi tapast að óþörfu hátt í milljarður punda eða 200 milljarðar króna í þessum þremur bönkum.

Hlustað á kúbverskan útlaga

Ég brá mér á Borgarbókasafnið laugardaginn 10. október. Rithöfundurinn og skáldið Orlando Luis Pardo Lazo hélt þar fyrirlestur á vegum Pen klúbbsins íslenska um mannréttindabrot á Kúbu, og var rithöfundurinn Sjón fundarstjóri. Eftir ofsóknir leynilögreglu Castros ákvað Pardo að flytjast til Bandaríkjanna. Hann kvaðst hissa á því, þegar menn héldu, að hann væri stuðningsmaður Lýðveldisflokksins bandaríska (Repúblikana) fyrir það eitt, að hann gagnrýndi stjórnarfar á Kúbu. Það einkenndist af ritskoðun, kúgun og einstefnu. Rithöfundar, sem leyfðu sér að gagnrýna stjórnvöld eða tala um önnur mál en opinberir aðilar hefðu sett á dagskrá, væru eltir uppi, hrelltir, fangelsaðir, oft pyndaðir og stundum líflátnir. Pardo kvaðst helst telja sig vinstri mann, en Vesturlandabúar mættu ekki loka augunum fyrir því, að á þessari suðrænu eyju væru íbúarnir kúgaðir. Pardo brá upp glæru, þar sem sætaskipan á Alþingi Íslendinga var auðkennd með ólíkum litum á sætum ólíkra flokka, og annarri glæru með sætaskipan á þingi Kúbu, þar sem aðeins sætu fulltrúar eins flokks og öll sæti væru því eins á litinn. Pardo brá upp mörgum glærum með kúbverskum menntamönnum, sem hefðu verið ofsóttir, þar á meðal rithöfundinum Carlos Franqui, sem var fjarlægður af ljósmyndum, eftir að hann snerist gegn kommúnisma. Pardo sýndi einnig nokkur brot úr ræðum Castros, þar á meðal hinni alræmdu ræðu, sem hann hélt 13. mars 1963, þegar hann réðst á þröngar buxur, sem ungir, kúbverskir gagnbyltingarsinnar gengju í og væru kvenlegar. Þá lýsti Pardo því, sem kalla mætti þjóðflutninga frá Kúbu: Margir Kúbverjar hefðu „greitt atkvæði með árunum eða fótunum“ með því að flýja á bátum eða flytjast á annan hátt burt frá Kúbu. Taldi hann Raúl Castro, sem tekið hefði við völdum af Fidel, bróður sínum, ekki hafa beitt sér fyrir neinum raunverulegum eða mikilvægum umbótum í frjálsræðisátt. Líklegast væri, að sonur Raúls tæki við stjórnartaumunum að honum gengnum. Ég hugsaði með sjálfum mér, að þá væri Kúba orðin erfðaveldi eða konungsríki eins og Norður-Kórea.

Ein merkilegasta glæra Pardos sést á ljósmyndinni hér að ofan (sem ég tók á iphone minn): Kommúnistar höfðu 1962 sett upp á Kúbu fjölda kjarnorkuflugskeyta, sem miðað var á stærstu borgir Bandaríkjanna. Voru þau ekki tekin niður, fyrr en Kennedy Bandaríkjaforseti hótaði stríði. Fjölmenni var á fundinum, og sá ég þar meðal annarra Jóhönnu Sigurðardóttur, fyrrverandi forsætisráðherra, Einar Kárason rithöfund og Halldór Guðmundsson, forstjóra Hörpunnar. Ekki var minnst nema lítillega á hinn mikla áhuga sumra Íslendinga á liðnum árum á því að styðja einræðisstjórn Castros á Kúbu. Magnús Kjartansson, ritstjóri Þjóðviljans, málgagns sósíalista, fór til Kúbu 1962, skrafaði við Che Guevara og hlustaði á Castro flytja langar ræður. Einn viðmælandi hans þá var Carlos Franqui, sem kom við sögu í fyrirlestri Pardos. Birti Magnús síðan ferðabókina Byltinguna á Kúbu og lofsöng Castro hástöfum. Nokkrir Íslendingar, þar á meðal Silja Aðalsteinsdóttir, um skeið ritstjóri Þjóðviljans, og Páll Halldórsson, sem enn lætur að sér kveða í kjarabaráttu opinberra starfsmanna, voru sjálfboðaliðar á sykurekrum Kúbu. Síðasta verk Alþýðubandalagsins haustið 1998, áður en flokkurinn var lagður niður og skipti sér á milli Samfylkingarinnar og Vinstri grænna, var að taka boði kúbverska kommúnistaflokksins um ferð sérstakrar sendinefndar til Kúbu. Var hún undir forystu Svavars Gestssonar og Margrétar Frímannsdóttur, og reyndu þau að ná fundi Castros, sem hirti hins vegar ekki um að hitta þau. Eins og ég bendi á í Íslenskum kommúnistum 1918–1998 má því segja, að sögu Alþýðubandalagsins hafi ekki lokið með gný, heldur snökti (not with a bang, but with a whimper, eins og T. S. Eliot orti).

AGS lánið var dýrt og óþarft

Seðlabankinn tilkynnir nú, að lán frá AGS hafi verið greidd upp. Öllum finnst þetta góð frétt. En hvers vegna tókum við á sínum tíma risalán frá AGS? Það stóð áhreyft árum saman á reikningi í New York. Það var aldrei notað til neins (ekki einu sinni sem samningsatriði, þegar Danir hótuðu okkur haustið 2010 í samningum um sölu FIH-banka). En á tímanum bar þetta AGS lán háa vexti. Til hvers? „Við þurfum líka að lifa,“ sagði AGS-maður við háttsettan íslenskan embættismann.

(Eftirmáli: Ég var spurður um vaxtakostnaðinn. Vextir eru breytilegir hjá AGS, en venjulega um 4%. Ef lán er 2,1 milljarðar dala, þá er vaxtakostnaður um 84 milljónir dala á ári eða 10 milljarðar ísl. kr. Fróðlegt væri að reikna út heildarkostnaðinn við þessa lántöku. Við þurfum líka að lifa, herra AGS-maður.)

Hrunið þið munið

Ég fór 6. október á fund í Háskólanum, sem þeir Guðni Th. Jóhannesson og Jón Karl Helgason héldu, þar sem kynnt voru verkefni nemenda um bankahrunið og gagnabanki, sem þeir eru að koma upp. Fundurinn var fróðlegri og skemmtilegri en ég hafði haldið. Ég sat og hlustaði, eins og minn er vandi, en hefði ég talað, þá hefði ég gert tvær athugasemdir:

• Það varð ekki hrun á Íslandi. Það varð bankahrun. Stoðir hins borgaralega skipulags stóðust áfallið. Og niðursveiflan eða kreppan var minni en sex eða sjö annarra Evrópuþjóða (ef það er til dæmis mælt í samdrætti landsframleiðslu 2009). Hitt er annað mál, að þjóðin varð fyrir miklu sálrænu áfalli.
• Íslendingar eru hvorki betri né verri en annarra þjóða menn. Fyrir bankahrun bar hér á hrokagikkjum, sem töldu Íslendinga standa öllum öðrum framar. Eftir bankahrun heyrist hátt í heybrókum, sem kikna í hnjáliðum, þegar þeir heyra útlensku talaða. Báðar skoðanirnar eru rangar.  

Sjötta hneykslið í kringum Má Guðmundsson

Ég sé ekki betur en sjötta hneykslið sé komið til sögunnar um Má Guðmundsson: álit umboðsmanns Alþingis í kæru Heiðars Guðjónssonar fjárfestis gegn honum:

1. Már sýndi dæmalaust dómgreindarleysi með því að höfða mál gegn bankanum til að fá hærri laun, eftir að forverar hans höfðu verið hraktir úr starfi með lagabreytingum og samið við hann í laumi um ráðningu hans, en á sama tíma var kreppa í landinu.
2. Már braut eflaust einhverjar reglur, annaðhvort lagalegar eða siðferðislegar, þegar hann lét bankann greiða málskostnað sinn gegn bankanum. Auðvitað vissi Már af því frá byrjun. Þessum greiðslum var haldið leyndum fyrir bankaráðinu.
3. Ekki þarf heldur að rifja upp þá raunasögu, þegar Már misnotaði Seðlabankann til að veita ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur og Steingríms J. Sigfússonar liðsinni í Icesave-málinu.
4. Már kostaði landsmenn hugsanlega um sextíu milljarða króna vegna handvammar í meðferð veðsins fyrir neyðarláninu til Kaupþings í bankahruninu. Talsvert var talað um þetta lán fyrir hálfu ári, en af einhverjum ástæðum eru þær raddir allar þagnaðar. Már seldi nokkrum fjárfestum í Danmörku veðið, FIH-banka, með þeim kjörum, að þeir þurftu aðeins að greiða útborgun, en réðu í raun eftirstöðvunum. Þeir hafa stórgrætt á þessum kaupum og þjóðin að sama skapi stórtapað.
5. Már braut stórkostlega af sér í málinu, sem hann rak af ofurkappi gegn Samherja á Akureyri, einu myndarlegasta útgerðarfyrirtæki landsins, en hann hefur orðið að láta það niður falla. Þá sögu þarf alla að segja. Hún er flóknari og verri en þegar hefur komið fram. Er ekki hægt að kalla þetta annað en ofsóknir í garð Samherja.
6. Már braut bersýnilega af sér gegn Heiðari Guðjónssyni, eins og umboðsmaður Alþingis bendir á í áliti sínu og Morgunblaðið hefur skýrt frá. Fór Már langt fram úr lagaheimildum sínum í viðskiptum við Heiðar, vísaði á bug tilboði frá honum og kærði hann til lögreglu. 

Þegar horft er á þetta, er síðan hollt að hafa í huga, að fjöldi manns, til dæmis fyrrverandi starfsmenn bankanna, hefur lent í stórkostlegum hremmingum vegna rannsókna á högum þess. Þetta fólk á hins vegar ekki að njóta minna réttaröryggis en Már Guðmundsson. Eitt og hið sama á yfir alla að ganga. Hafa verður líka í huga, að fjölmennur hópur blaðamanna og álitsgjafa hefur vart náð andanum af hneykslun yfir ýmsum málum, stórum og smáum og misjafnlega alvarlegum, hin síðari ár. Hvar er þessi hópur nú, þegar hvert málið rekur annað um Má Guðmundsson? Hér gildir líka: Eitt og hið sama á yfir alla að ganga.

Ég sat í bankaráði Seðlabankans 2001–2009. Ég man ekki eftir neinu sambærilegu við það, sem Már Guðmundsson hefur gert. Mjög var þá gætt að því að fara eftir settum reglum og hagsmunum Íslendinga jafnan fylgt fast eftir. Sjálfur hef ég áhyggjur af því, að Már semji nú af sér við erlenda kröfuhafa viðskiptabankanna, eins og hann gerði við dönsku fjárfestana, sem keyptu FIH-banka.

Hvernig skiptust skáld milli flokka?

Í föggum Bjarna Benediktssonar í Borgarskjalasafni er plagg, sem kunningi hans skrifaði í gamni um, hvar í flokki sextíu rithöfundar á landinu kynnu að standa í þingkosningunum 1953. Þá var þjóðin miklu fámennari og flokkaskipting afdráttarlausari en síðar tíðkaðist.

1. Flestir rithöfundar voru taldir sjálfstæðismenn, átján, enda hafði höfundur plaggsins sennilega gleggstar upplýsingar um þá: Axel Thorsteinsson, Ármann Kr. Einarsson, Árni Óla, Davíð Stefánsson, Guðrún frá Lundi, Gunnar Gunnarsson (en við nafn hans stendur raunar „úfinn gegn öllum“), Halldór Sigurðsson (höfundarnafn: Gunnar Dal), Haraldur Á. Sigurðsson (höfundarnafn: Hans Klaufi), Helgi Hjörvar, Jakob Thorarensen, Jón Björnsson, Jón Thorarensen, Kristmann Guðmundsson, Margrét Jónsdóttir, Sigurður Grímsson, Sigurður Nordal, Tómas Guðmundsson og Þorsteinn Jónsson (höfundarnafn: Þórir Bergsson).
2. Alþýðuflokksmenn voru samkvæmt listanum fimmtán: Bragi Sigurjónsson, Elínborg Lárusdóttir, Gísli Ólafsson frá Eiríksstöðum, Guðmundur Daníelsson, Guðmundur G. Hagalín, Helgi Sæmundsson, Jakob Jónsson, Jakob J. Smári, Óskar Aðalsteinn, Ragnheiður Jónsdóttir, Sigurður Einarsson í Holti, Sigurjón Jónsson, Stefán Júlíusson, Þórleifur Bjarnason og Þóroddur Guðmundsson frá Sandi.
3. Fjórtán studdu að sögn Sósíalistaflokkinn: Elías Mar, Guðmundur Böðvarsson, Gunnar Benediktsson, Gunnar M. Magnúss, Halldór Helgason á Ásbjarnarstöðum, Halldór K. Laxness, Halldór Stefánsson, Jóhannes úr Kötlum, Kristján Bender, Magnús Ásgeirsson, Ólafur Jóh. Sigurðsson, Snorri Hjartarson, Stefán Jónsson og Þórbergur Þórðarson.
4. Þjóðvarnarmenn voru átta: Agnar Þórðarson, Heiðrekur Guðmundsson, Jón Helgason ritstjóri (alnafni prófessorsins), Jón úr Vör, Kristján frá Djúpalæk, Sigurður Helgason, Steinn Steinarr og Þórunn Elfa Magnúsdóttir.
5. Fæstir voru framsóknarmenn: Guðmundur Frímann, Guðmundur Ingi Kristjánsson, Guðrún Jónsdóttir frá Prestbakka, Indriði G. Þorsteinsson og Kári Tryggvason.

Þá vitum við það.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 3. október 2015.)

Er stórsagan dauð?

Fimmtudaginn 1. október sat ég fyrirlestur Guðna Th. Jóhannessonar um notkun Sturlungu í samtíðardeilum. Hann endursagði þar það, sem hann kallaði endurskoðun stórsögunnar íslensku (grand narrative) á vegum „fræðasamfélagsins“: Hér hafi verið sældartími á þjóðveldisöld, sundrung og svik höfðingja hafi selt landið undir erlendan konung, þjóðin hafi síðan vaknað til vitundar um sjálfa sig, krafist sjálfstæðis og fengið eftir mikla baráttu, en eftir það hafi henni vegnað vel.

Guðni taldi allt þetta hafa verið dregið í efa eða jafnvel hrakið af sagnfræðingum okkar daga. Við hafi tekið margar smásögur, en um leið hafi samband sögunnar við stjórnmál og almenningsálit rofnað. Ég held að vísu, að stórsöguna þurfi að endurskoða, en á annan veg en Guðni telur (eða hefur eftir starfssystkinum sínum):

• Þjóðveldið var enginn sældartími, en það var þó að mörgu leyti skárra en skipulagið á sama tíma í Evrópu, þar sem konungar kvöddu saman fjölmenna heri og börðust í blóðugum stríðum. Stofnanir Þjóðveldisins voru merkilegar tilraunir til réttarvörslu í höndum einkaaðila (goðorðin) og samtryggingar (hrepparnir), eins og David Friedman, Birgir Þór Runólfsson og Þráinn Eggertsson hafa sýnt fram á.
• Það var alls ekki óumflýjanlegt, að Íslendingar játuðust undir Noregskonung 1262. Ekki gengu Svisslendingar á hönd Habsborgurum þrátt fyrir margar tilraunir Habsborgaranna til þess. Vilhjálmur frá Sabína hafði ekki rétt fyrir sér um það, að eitthvert náttúrulögmál segði Íslendingum að lúta konungum.
• Hin raunverulegu mistök eða svik voru ef til vill ekki 1262, því að samningurinn við Noregskonung var um margt viðunandi. (Landið hélt áfram að stjórna sér sjálft furðulengi eftir það, þótt skattur væri goldinn til konungs. Hann stóð hins vegar illa við sinn hluta samningsins.) Hin raunverulegu mistök eða svik voru 1490, þegar landeigendastéttin sammæltist við konung um það, að landbúnaður yrði eini lögleyfði atvinnuvegur á Íslandi með Píningsdómi (og síðan bættist við einokunin danska). Enskum og þýskum kaupmönnum var smám saman bægt frá landinu, og það einangraðist og lokaðist inni í fátæktargildru.
• Danska einokunarverslunin var í raun innheimtustofnun fyrir auðlindaskatt, sem heimtur var af fiskveiðum: Fiskur var með konunglegum tilskipunum verðlagður langt undir heimsmarkaðsverði, en landbúnaðarafurðir langt yfir því verði. Um þetta hafa þeir Gísli Gunnarsson og Þráinn Eggertsson skrifað margt merkilegt.
• Íslendingum vegnar betur, þegar þeir stjórna sér sjálfir, en þegar aðrir stjórna þeim, eins og sagan sýnir. Ástæðan er einföld. Þeir eru kunnugri eigin högum en aðrir eru, hvort sem þeir eru í kansellíinu í Kaupmannahöfn eða skrifstofu Evrópusambandsins í Brüssel. Við erum um margt sérstæð þjóð, sem aðrir skilja illa.
• Það er rétt, að fornmenn þekktu ekki þjóðarhugtakið, eins og það mótaðist á 19. öld. En þeir vissu vel af sjálfum sér sem Íslendingum, allt frá því að Sighvatur Þórðarson orti um íslensk augu og Íslendingar gerðu fyrsta milliríkjasamninginn við Norðmenn snemma á elleftu öld. Nánast frá öndverðu var til íslensk sjálfsvitund og samvitund: Við vorum aldrei Norðmenn, og við viljum ekki fremur en Grímur Thomsen læra belgísku.

Það þarf nýja stórsögu handa Íslendingum, ekki andlausa neðanmálsfræðinga nema auðvitað í neðanmálsgreinum. Það þarf lifandi skilning í stað dauðrar heilafylli.

Íslendingar sátu á matarkistu og sultu

Ég skrifaði fyrir nokkru stutta grein í DV, þar sem ég renndi örstutt yfir Íslandssöguna í því skyni að sýna, hversu mikilvægt það er okkur að veiða fisk og selja. Við búum við einhver gjöfulustu fiskimið í heimi. En hvers vegna sultu þá Íslendingar og komust sjaldnast upp fyrir fimmtíu þúsund? Ég rakst nýlega á stutt og fróðlegt myndband frá Háskólanum með viðtali við Þráin Eggertsson prófessor um þetta mál: Hollt er að rifja þetta upp. Velmegun er ekki sjálfsögð. Hún er afleiðing af skynsamlegum ákvörðunum manna og kynslóða, en umfram allt er hún afleiðing af atvinnufrelsi. Þess vegna eigum við að einbeita okkur að því að veiða fisk og selja, en láta lítið fyrir okkur fara á alþjóðavettvangi.

Sögðu Billinn og Sillinn ósatt?

Tveir kornungir Íslendingar sóttu annað heimsþing Alþjóðasambands kommúnista, Kominterns, í Moskvu sumarið 1920: Brynjólfur Bjarnason (kallaður Billinn í vinahóp) og Hendrik Siemsen Ottósson (Sillinn). Þingfulltrúar ætluðu sér ekkert smáræði: Þeir hugðust steypa stjórnum Vesturlanda á sama hátt og Lenín hafði haustið 1917 bylt lýðræðisstjórninni í Rússlandi, sem tekið hafði þá um vorið við af keisaranum.

Báðir áttu þeir Brynjólfur og Hendrik eftir að segja frá þinginu, Hendrik í bókinni Frá Hlíðarhúsum til Bjarmalands 1948, Brynjólfur í ræðum og viðtölum á gamals aldri. Báðir sögðust þeir hafa verið fulltrúar á þinginu, og kvað Hendrik þá hafa haft atkvæðisrétt og greitt atkvæði með ströngum inntökuskilyrðum í Alþjóðasambandið, sem þingið samþykkti. Eftir erindi Hendriks um kommúnisma á Íslandi hefði Lenín bent á aukið hernaðarlegt mikilvægi Íslands á Norður-Atlantshafi vegna flugvéla og kafbáta.

Í umsögn í tímaritinu Herðubreið sumarið 2012 um bók mína um kommúnistahreyfinguna íslensku vísar Pétur Tyrfingsson því á bug, að þeir Brynjólfur og Hendrik hefðu verið þingfulltrúar. Með ýmsum tilvísunum í gögn Kominterns hrakti ég það í næsta hefti Herðubreiðar og hefði ekki haft frekari áhyggjur af málinu, hefði ég ekki séð nýlega, að Jón Ólafsson heimspekingur tekur upp skoðun Péturs gagnrýnislaust í bókinni Appelsínum frá Abkazíu (bls. 383).

Rétt er, að Brynjólfur og Hendrik voru ekki á opinberum skrám um þingfulltrúa. En sumir þeir, sem voru sannanlega fulltrúar, voru þar ekki heldur, og sú skýring getur verið á þessu, að þeir félagar komu seint á þingið, enda hafði þingseta þeirra verið ákveðin í skyndingu.

Ýmis rök eru hins vegar fyrir því, að þeir Brynjólfur og Hendrik hafi sagt satt um setu sína á þinginu. Til dæmis sjást þeir á ljósmynd í bók eftir Willi Münzenberg 1930, og undir stendur „Die Jugend-Delegierten an 2. Kongress der Kommunistischen Internationale“, Ungir fulltrúar á 2. þingi Kominterns. Í annan stað segir í sögu Alþjóðasambands ungra kommúnista 1929 eftir Alfred Kurella (bls. 106), að framkvæmdastjórn sambandsins hafi sett sig í samband við „fulltrúana frá Íslandi“. Í þriðja lagi sést á gögnum þingsins, að Hendrik Ottósson var vissulega fenginn til að halda erindi fyrir framkvæmdastjórn Kominterns um Ísland.

Tvenn rök eru hugsanlega fyrir því að hafna frásögn Brynjólfs og Hendriks. Önnur eru, að þeir finnast ekki á opinberum skrám um þingfulltrúa. Hæpið er þó að meta þá staðreynd mikilvægari skýlausum vitnisburði þeirra tveggja og öðrum gögnum um, að þeir hafi verið taldir fulltrúar. Hin eru, að þeir voru kommúnistar, en slíkir menn séu kunnir að ósannsögli. Þau rök eru auðvitað sterkari.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 26. september 2015. Myndin er af ungum fulltrúum á 2. þingi Kominterns, og standa Hendrik Ottósson og Brynjólfur Bjarnason efst til hægri. Willi Münzenberg, sem var leiðtogi Alþjóðasambands ungra kommúnista og einn helsti áróðursmeistari þeirra, situr fjórði frá hægri. Hann kom Halldóri Laxness til Rússlands 1932. Stalín lét myrða Münzenberg í skógi í Frakklandi 1940. Nánar er sagt frá örlögum fólksins á myndinni í bók minni, Íslenskum kommúnistum 1918–1998.)