Blómið í hóffarinu

Á norræna sagnfræðingamótinu í Joensuu í Finnlandi 14.–16. ágúst 2014 var boðið upp á skoðunarferð á einn frægasta vígvöll Finna við smábæinn Ilomantsi, en hann er um klukkutíma akstur í austur frá borginni. Leiðsögumaður okkar þangað var vingjarnlegur miðaldra maður, vel mæltur á ensku, kennari í hernaðarsögu og majór í finnska varaliðinu. Hann fræddi okkur á því, að Finnar hefðu háð þrjú stríð árin 1939–1945. Fyrst var Vetrarstríðið 1939–1940, þegar Stalín réðst á Finna, sem vörðust vasklega, en máttu ekki við margnum. Síðan var Framhaldsstríðið 1941–1944, þegar Finnar gerðust bandamenn Þjóðverja og börðust gegn rússnesku ráðstjórninni í því skyni að endurheimta þau landsvæði, sem hrifsuð höfðu verið af þeim í vetrarstríðinu. Þá biðu þeir ósigur. Loks var Lapplandsstríðið við Þjóðverja 1944–1945, eftir að Finnar höfðu samið um vopnahlé við Kremlverja, en þá var enn fjölmennur þýskur her nyrst í landinu. Tókst Finnum að reka Þjóðverja norður í Noreg.

Á vígvellinum við Ilomantsi er land hæðótt, en þó heldur lágt, allt klætt hávöxnum trjám, nema þar sem getur að líta læki, vötn og klettaskorur. Hægast er að fara um á hestbaki. Orrustan við Ilomantsi var háð í ágúst 1944. Kremlverjar höfðu sent fjölmennt lið yfir landamærin, enda vissu þeir, að varnir voru veikastar við Ilomantsi. Höfðu Stalín og skálkar hans uppi ráðagerðir um að hernema allt Finnland og bæta því í hóp „frelsaðra sósíalistaríkja”. Finnar börðust frækilega. Kallaður var til herforingi, þaulkunnugur landsvæðinu, Erkki Raappana, og honum tókst þrátt fyrir mikinn liðsmun að umkringja og einangra tvær sveitir úr Rauða hernum. Féllu 4.400 Rússar og 400 Finnar í orrustunni. Sókn Rauða hersins inn í landið stöðvaðist. Kann orrustan við Ilomantsi  að hafa bjargað Finnum frá hlutskipti Eystrasaltsþjóða og um leið bægt hættu frá Svíum og Norðmönnum. Stalín sá, hversu kostnaðarsamt var að leggja landið undir sig, þurfti hersveitir í mikilvægari orrustur og samþykkti vopnahlé. En rússnesku stríðshestarnir báru með sér frækorn af blómi, sem áður hafði ekki verið til í Finnlandi og fann sér samastað á hæðarhryggjum við Ilomantsi. Þetta var Dianthus superbus, nellikutegund, stundum nefnd á íslensku Skrautdrottning. Nú eru rússnesku hestarnir löngu horfnir, en blómið, sem spratt upp í hófförum þeirra, vex og dafnar.

[Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 23. ágúst 2014.]