Bókarheiti úr Biblíunni, og þó

Biblían er ekki aðeins merk í sjálfri sér, heldur líka vegna þess, hversu margt í vestrænni og þá um leið íslenskri menningu vísar í hana. Í þeim skilningi er hún þrungin menningarsögulegri merkingu, og væri mikill skaði að því að hætta að kenna kristin fræði í skólum. Þá væri ein rót þjóðarsálarinnar slitin upp, og megum við illa við því.

Mörg heiti erlendra bóka vísa beint í Biblíuna, en þeim hefur ekki alltaf verið komið til skila á íslensku, ýmist af vangá eða nauðsyn. Til dæmis heitir ein glæpasaga Agötu Christies á ensku Pale Horse. Það vísar vitaskuld í Opinberun Jóhannesar, 6, 8: „Og ég sá, og sjá: Bleikur hestur; og sá er á honum sat, hann hét Dauði.“ En á íslensku var sögunni gefið nafnið Dularfulla kráin, og kom hún út 1965. Bleikur hestur hefði óneitanlega verið svipmeiri titill.

Önnur skáldsaga Christies heitir á ensku Evil under the Sun. Bókarheitið vísar í Prédikarann, þar sem kemur hvað eftir annað (5,12; 6, 1; 10, 5) fyrir orðalagið „Til er böl, sem ég hef séð undir sólinni“. Sagan birtist í íslenskri þýðingu 1983 undir heitinu Sólin var vitni. Er sú umritun skiljanleg: Böl undir sólinni hljómar illa.

Tvær af frægustu skáldsögum tuttugustu aldar bera einnig heiti úr Biblíunni, sem þó eru ekki heldur notuð í íslensku þýðingunum. Önnur er Markens Grøde eftir Knút Hamsun, sem kom út á frummálinu 1917. Orðin vísa í fimmtu bók Móse, 32, 13: „Hann lét hann fram bruna á hæðum landsins og lét hann njóta ávaxtar akursins.“ Helgi Hjörvar sneri bókinni á íslensku og kallaði Gróður jarðar, sem er sennilega betri þýðing en Ávöxtur akursins.

Hin skáldsagan er Grapes of Wrath eftir John Steinbeck, sem kom fyrst út 1939, en í íslenskri þýðingu Stefáns Bjarmans í tveimur bindum 1943–1944. Það kom mér á óvart, er ég las eitt sinn, að þeir Stefán og Halldór Kiljan Laxness hefðu velt því saman fyrir sér, hvaðan bókartitillinn væri. Hann vísar beint í Spádómsbók Jesaja, 63,5, um engilinn frá Edóm, hefnandann, sem berst á efsta degi við hið illa: „Ég tróð þjóðirnar í reiði minni og marði þær sundur í heift minni og lét löginn úr þeim renna á jörðina.“ Í Opinberun Jóhannesar, 14, 19, segir enn fremur: „Og engillinn brá sigð sinni á jörðina, skar af vínvið jarðarinnar og kastaði honum í reiði-vínþröng Guðs hina miklu.“ Stefán Bjarman tók þann kost að kalla verkið Þrúgur reiðinnar, og lætur það dável í eyrum, enda erfitt í þessu tilviki að nota orðalagið úr Biblíunni.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 23. febrúar 2013.)