Furðulegur dómur - og þó fróðlegur

Ég tek undir það með Geir H. Haarde, að dómurinn yfir honum er furðulegur og raunar fáránlegur. Geir er fundinn sekur um að hafa ekki haldið nægilega marga ráðherrafundi um mikilvæg mál! Ef hann er sekur um það, þá eru allir ráðherrar Íslands á lýðveldistímanum sekir um hið sama. Það kom mér ekki á óvart, að fulltrúar vinstri flokkanna í Landsdómi skyldu standa að þessum dómi. Hitt olli mér vonbrigðum, að nokkrir hæstaréttardómarar skyldu taka þátt í þessum gerningi. Þeir Garðar Gíslason og Benedikt Bogason eiga þó heiður skilinn fyrir að hafa ekki látið annarleg sjónarmið trufla sig.

Í þessu máli tóku fjöllin jóðsótt, og hlægileg lítil mús fæddist. En þótt dómurinn sé furðulegur, er hann líka fróðlegur. Þeir níu af fimmtán dómurum, sem mynduðu meiri hluta, þar á meðal fulltrúar vinstri flokkanna í Landsdómi, sýknuðu Geir af hinum efnislegu ákærum um, að hann hefði getað afstýrt falli bankanna eða gert eitthvað árið 2008 til þess að minnka skaðann á Íslandi af hinni alþjóðlegu lánsfjárkreppu. Ég vek athygli á því, að jafnvel fulltrúar vinstri flokkanna í Landsdómi treystu sér ekki til annars en að sýkna Geir af þessum ákæruatriðum.

Hver er þá orðinn málatilbúnaður þingmannanna, sem vildu ákæra Geir? Til dæmis þeirra fjögurra, sem greiddu atkvæði með því að ákæra hann, en ekki Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur? Þeirra Skúla Helgasonar, Ólínu Þorvarðardóttur, Sigríðar Ingu Ingadóttur og Helga Hjörvars?

Viðtalið við Þráin Eggertsson

Morgunblaðið birti 20. apríl fróðlegt viðtal við dr. Þráin Eggertsson hagfræðiprófessor. Ég hygg, að Þráinn sé sá íslenski hagfræðingur, sem nýtur hvað mestrar virðingar og viðurkenningar erlendis, eins og ég hef sannreynt á ráðstefnum og málstofum (án þess að ég telji það neitt úrslitaatriði, því að upphefðin kemur ekki að utan, heldur innan). Ég hef hitt fáa erlenda hagfræðinga, sem ekki hafa lesið stórmerkilegar bækur Þráins á ensku um stofnanahagfræði.

Þráinn bendir á, að bókstafurinn skiptir ekki einn máli. „Í grófum dráttum eru t.d. allar þjóðir heims með sömu stjórnarskrána, og þær næstum allar með mjög ítarlega mannréttindakafla. Þegar á hólminn er komið er hins vegar allur gangur á hversu mikil vernd borgurunum er veitt og hversu vel þeir fá að nýta rétt sinn.“

Í því sambandi gagnrýnir Þráinn hina umboðslausu samkundu, sem kölluð var saman á dögunum eftir ógildar kosningar, söng á hverjum fundi og samdi langan óskalista. „Hugmyndin að baki stjórnarskrártillögunni er frekar barnaleg og virðist ganga að því vísu að samfélaginu megi breyta snarlega og rækilega með því að breyta nafngildi laganna. Sigurður Líndal orðaði þetta vel þegar hann benti á að áður en við smíðum nýja stjórnarskrá ættum við að reyna að fara eftir þeirri gömlu.“

Þráinn minnist á siðarofið, sem hér varð eftir fall bankanna. „Þegar það gerist að hagkerfið eða hluti þess hrynur myndast eðlilega mikill glundroði og óvissa. Í slíku umhverfi koma úr skúmaskotum alls konar hugmyndafræðilegar afturgöngur.“

Þetta er hverju orði sannara. Vita þeir, sem krefjast til dæmis stighækkandi tekjuskatts og upptöku allrar auðlindarentu, að þeir bergmála aðeins það, sem segir í Kommúnistaávarpinu eftir Marx og Engels? Vofur hafa vaknað hér upp og ganga enn ljósum logum.

Viðskipti við alla, valdboð einskis

Að sjálfsögðu eigum við að gera fríverslunarsamning við Kína. Það eigum við líka að gera við Bandaríkin, Kanada, Noreg, Brasilíu, Indland og önnur ríki, sem til þess eru fús. Við megum ekki lokast inni í Evrópu, þótt við séum Evrópuríki og viljum vera það áfram og halda vináttu við frændþjóðir.

En frjáls viðskipti merkja ekki, að við eigum að lúta valdboði stórra ríkja. Þess vegna áttum við ekki að láta kínversku leyniþjónustuna kaupa víðlendi á Íslandi. Það skildi Ögmundur Jónasson. Bestir eru viðurgefendur vinir, segir í Hávamálum.

Snjallast er þetta þó ef til vill orðað í Kaupmanninum í Feneyjum:

Ég vil semja við ykkur, kaupa við ykkur, ganga með ykkur, ræða við ykkur og allt það; en ég vil ekki snæða með ykkur, drekka með ykkur, né biðja með ykkur. Hvað er að frétta úr kauphöllinni?

Ólafur Ragnar hefur rétt fyrir sér ...

… um það, að Gordon Brown, fyrrverandi forsætisráðherra og leiðtogi systurflokks Samfylkingarinnar í Bretlandi, ætti að minnsta kosti að biðja Íslendinga afsökunar á því, hvernig hann og flokksbræður hans höguðu sér í hinni alþjóðlegu lánsfjárkreppu haustið 2008, þegar þeir settu einn íslenska bankann, fjármálaráðuneytið og Seðlabankann á lista yfir hryðjuverkasamtök! Bandamenn Breta í Atlantshafsbandalaginu, sem ekki hafa einu sinni her, voru settir við hlið Al Kaída og Talíbana! Jafnframt reyndu Bretar að þvinga Íslendinga til uppgjafar í milliríkjadeilu með því að reyna að rjúfa allar leiðir til að flytja fé til og frá landinu. Nýttu þeir sér það við þá iðju, að Lundúnir eru alþjóðleg fjármálamiðstöð.

Sjálfur er ég mikill vinur Breta, enda hlaut ég framhaldsmenntun mína þar í landi. Kann ég vel að meta engilsaxneska menningu. En ég varð fyrir miklum vonbrigðum með granna okkar og vini í þessu máli.

Mörður: Heiðra skaltu skálkinn ...

Ég sé, að Mörður Árnason segir það rök fyrir aðild að Evrópusambandinu, að það skuli nú reyna að hefja málarekstur gegn Íslandi. Sambandið hefði ekki gert það gegn aðildarríki. Til er orðskviður um þetta: Heiðra skaltu skálkinn, svo að hann skaði þig ekki. En ekki er það stórmannlegur málatilbúnaður. 

Örlagasaga flóttamanna á Íslandi

Ég vek athygli á fróðlegum útvarpsþætti, sem var á dagskrá í Ríkisútvarpinu á föstudaginn langa, um hjón á Akureyri, Höskuld Markússon og Hildigerði Georgsdóttur. Upphaflega hétu þau Harry Rosenthal og Hildegard Heller. Hlusta má á þáttinn hér.

Hann var gyðingur, en hún „Aríi“ eins og nasistar kölluðu það, en þau máttu ekki eigast í Þýskalandi, svo að þau flúðu til Íslands, þar sem hálfsystir Harrys Rosenthals, Henný Goldstein-Ottósson, bjó.

Ég ræði nokkuð um þau hjón í ritgerð í nýjasta hefti Þjóðmála. Bróðir Harrys og Hennýar, Siegbert, lét lífið á hroðalegan hátt í fangabúðum nasista í Natzweiler. Kona Siegberts og sonur voru myrt í Auschwitz. Er af þessu mikil saga.

Þeir duttu í Tjörnina

Tómas Guðmundsson skáld sat sem oftar að kaffidrykkju á Hótel Íslandi einn góðan veðurdag árið 1928. Þar sá hann skólabróður sinn úr lagadeild Háskólans, Stefán Jóhann Stefánsson, heilsa dómsmálaráðherranum, Jónasi Jónssyni frá Hriflu, með virktum. Þá mælti Tómas: „Hann er ekki í buxum af bæjarfógetanum núna.“

Af þessu er saga. Stefán Jóhann hafði verið vinur Lárusar Jóhannessonar, skólabróður þeirra Tómasar úr lagadeildinni. Eitt sinn fengu þeir sér ærlega í staupinu, og í öllu því umstangi datt Stefán Jóhann í Tjörnina. Þá skjögraði Lárus með hann heim til föður síns, Jóhannesar Jóhannessonar bæjarfógeta (móðurafa Matthíasar Johannessen ritstjóra), sem bjó skammt frá, og lánaði honum röndóttar embættisbuxur af fógetanum. En þegar Jónas Jónsson frá Hriflu varð ráðherra sumarið 1927, lét hann það verða eitt sitt fyrsta verk að hrekja Jóhannes bæjarfógeta úr embætti fyrir smávægilegar sakir. Stefán Jóhann var þá orðinn áhrifamaður í Alþýðuflokknum, sem veitti stjórninni hlutleysi.

Í annað skipti datt kunnur maður í Tjörnina, en að þessu sinni ódrukkinn. Magister Björn Bjarnason frá Steinnesi, sem oftast var kallaður Bjúsi, var virðulegur maður og bar sig höfðinglega. Hann kenndi ensku og þýsku í gagnfræðaskóla Reykvíkinga í Iðnó. Björn bjó við Ásvallagötu og gekk jafnan til vinnu sinnar. Einn vetrarmorgun árið 1937 var Tjörnin ísi lögð og ákvað Björn að stytta sér leið og ganga á henni. Þegar hann var á miðri Tjörninni, brast ísinn undan honum, og varð slökkviliðið, sem hafði þá aðsetur í Tjarnargötu, að bjarga honum með því að renna til hans stiga. Í sömu mund var hringt út í hlé í skólanum, og urðu nemendur því vitni að slysinu. Lét Björn ekki sjá sig í skólanum fyrr en að viku liðinni.

Þar sem eftirvæntingin skein af svip hvers einasta nemanda þegar Björn birtist loks í kennslustund hóf hann mál sitt á að segja: „Eins og það geti ekki komið fyrir alla að detta í Tjörnina!“

(Þessi fróðleiksmoli birtist í sunnudagsblaði Moggans 1. apríl 2012.)

Hlakkaði í Evrópuþingmönnum?

Fróðleg frétt birtist í Morgunblaðinu á dögunum um ræðu, sem þingmaður breska Íhaldsflokksins á Evrópuþinginu, Daniel Hannan, hélt nýlega. Þar kvað hann hafa hlakkað í sumum þar á bæ yfir falli íslensku bankanna: Nú hlytu Íslendingar að leita á náðir Evrópusambandsins.

Sem betur fer hefðu Íslendingar ekki gert þetta, sagði Hannan. Þeir hefðu þess vegna verið óbundnir í gjaldmiðilsmálum ólíkt Grikkjum og Írum. Þeir hefðu ekki heldur eytt fé skattgreiðenda í að bjarga lánveitendum bankanna frá eigin gerðum (þótt vert sé að rifja upp, að hagvitringarnir Már Guðmundsson og Jón Steinsson lögðu það báðir til).

Daniel Hannan benti á, að nú væru tveir þriðju hlutar Íslendinga andvígir því að ganga í Evrópusambandið. Það væri að vonum. Auðlindir þjóðarinnar yrðu þurrausnar (en sjávarútvegur er sem kunnugt er nánast alls staðar í ES rekinn með tapi og stórkostlegum styrkjum úr almannasjóðum). Alþingi yrði héraðsþing — eða eins og Jónas Hallgrímsson hefði orðað það: ekki haukþing á bergi, heldur hrafnaþing í holti.

Már Guðmundsson er pólitískur erindreki

Már Guðmundsson seðlabankastjóri er pólitískur erindreki þeirrar klíku, sem hrifsaði völdin í upplausninni eftir fall bankanna og hefur að markmiði að auka hér ríkisafskipti, hækka skatta, þrengja að duglegum einstaklingum og losa um tengsl við alla aðra en Evrópusambandið.

Hefðbundna hugmyndin á bak við seðlabanka er, að þeir séu sem sjálfstæðastir. Klíkan vissi, að fyrrverandi seðlabankastjórar færu eftir samvisku sinni, ekki fyrirmælum úr forsætisráðuneytinu eða fjármálaráðuneytinu. Þess vegna voru strax samþykkt sérstök lög til að geta flæmt þá alla þrjá úr bankanum.

Jafnframt var staða eins seðlabankastjóra auglýst og skipuð nefnd þriggja manna til að velja úr umsóknum, en um leið sat Már Guðmundsson á leynifundum í forsætisráðuneytinu að semja um launakjör sín. Már fékk auðvitað stöðuna. Þegar hugsanlegar launahækkanir til hans voru skömmu síðar gagnrýndar opinberlega, kvaðst hann myndu afsala sér slíkum hækkunum. Nokkrum misserum síðar stefndi hann sjálfur Seðlabankanum til að knýja fram launahækkun! Þetta kallast söguleg efnishyggja.

Berlega sást í tveimur málum, að Már Guðmundsson er pólitískur erindreki. Annað er Icesave-málið. Þar talaði Seðlabanki Más eins og stjórnvöldum hentaði, þegar þau vildu fá samninga sína samþykkta. Hitt var kauptilboð, sem barst í Sjóvá og Seðlabankinn gat vélað um. Þar leyndi Már ekki andúð sinni á einum tilboðsgjafanum, sem hafði það eitt til saka unnið að vera tengdasonur kunns sjálfstæðismanns.

Már kann handbrögðin frá gamalli tíð. Hann ólst upp á heimili, þar sem heimilisfaðirinn skipulagði fjöldaferðir til kommúnistaríkjanna, en þar voru gjaldeyrisreglur iðulega brotnar (eins og rakið er í bók minni um íslenska kommúnista). Og sjálfur gerðist Már yfirlýstur trotskisti 1974, á meðan hann var áhrifamaður í Fylkingunni. Eins og fram kemur í stórfróðlegum bókum Roberts Services og Dmítríjs Volkogonovs um Trotskíj, var þessi lærimeistari Más ekki síður blóðþyrstur og grimmur en þeir Lenín og Stalín.

Már Guðmundsson stundaði nám í Bretlandi. Þar geisaði allan áttunda áratug og fram á hinn níunda látlaus barátta innan Verkamannaflokksins á milli venjulegra lýðræðisjafnaðarmanna og fámennra, en vel skipulagðra hópa trotskista, sem hugðust ná yfirráðum yfir flokknum, en höfðu ekki erindi sem erfiði.

Már og félagar hans í Fylkingunni ákváðu 1984 að ganga í Alþýðubandalagið og fylgdu þar fordæmi breskra trotskista. Þeir félagar veðjuðu á Ólaf Ragnar Grímsson frekar en Svavar Gestsson, og smám saman virtust þeir vissulega læra af reynslunni og spekjast.

Undir niðri leyndist hins vegar alltaf sú sannfæring, að meira máli skipti, hver færi með valdið en hvernig því væri haldið í skefjum. Valdboð gæti borið meiri árangur en frjáls viðskipti. Rétta ráðið, þegar einhver ríkisafskipti tækjust misjafnlega, væri að herða á eftirliti og þyngja refsingar, ekki að rýmka um reglur.

Er hagfræði Más aðeins þunn skán utan um gamla skoðun?

Ferðalangur til Rússlands sagði eitt sinn: Klóraðu Rússanum, og þá kemur villimaðurinn í ljós. Hér mætti segja: Klóraðu Má Guðmundssyni, og þá kemur gamli trotskistinn í ljós.

Heiðursmerki

Nokkra athygli vakti, að kunnir bókmenntamenn tóku við krossi á Bessastöðum á nýársdag 2012. Af því tilefni má rifja upp, þegar Steingrími Thorsteinssyni þóttu stjórnvöld veita heiðursmerki af óþarflegri rausn í tilefni þúsund ára afmælis byggðar á Íslandi 1874, að þá orti hann:

Orður og titlar, úrelt þing,

eins og dæmin sanna,

notast oft sem uppfylling

í eyður verðleikanna.

Raunar var til danskt kvæði svipaðs efnis eftir P. A. Heiberg, sem uppi var 1758-1841:

Ordener hænger man paa Idioter,

Stierner og Baand man kun Adelen gier;

Men om de Mallinger, Suhmer og Rot her,

Man ei et Ord i Aviserne seer.

Dog, har man Hierne,

Kan man jo gierne

Undvære Orden og Stierne.

Þetta má þýða svo á laust mál: Heiðurs-merki eru hengd á bjálfa; stjörnur og bönd eru veitt aðlinum. Um menn með nöfnin Malling, Suhm og Roth er ekkert sagt í blöðunum. Hafi maður heila, getur hann verið án heiðursmerkja og krossa.

Heiberg fékk 150 ríkisdala sekt fyrir þennan kveðskap sinn.

Það þóttu síðan fádæmi, þegar Hannesi Hafstein tókst þrátt fyrir fyrri kveðskap Steingríms að krækja heiðursmerki Dannebrog á brjóst honum í konungskomunni 1907. Raunar sagði Pétur Jónsson á Gautlöndum, alþingismaður og ráðherra, þegar hann þáði slíkt merki: „Ég veit ekki, hvort er minni hégómaskapur að hafna Dannebrogskrossinum eða þiggja hann.“

Á næstu þjóðhátíð, Alþingishátíðinni 1930, þóttu stjórnvöld líka óspör á heiðursmerki, þótt nú væri Fálkaorða komin í stað Dannebrog, og Jón Helgason prófessor orti:

Þótt fólkið sé skuldug og flámælt og ráðlítil hjörð

er forsjónin greiðug við oss,

því Ísland er bráðum hið einasta land hér á jörð

þar sem allir menn hafa kross.

(Þessi fróðleiksmoli birtist í sunnudagsblaði Moggans 25. mars 2012.)