Óskhyggjan tapaði

Í þjóðaratkvæðagreiðslu í Síle 4. september 2022 höfnuðu kjósendur með 62% atkvæða frumvarpi að nýrri stjórnarskrá, sem sérstakt stjórnlagaþing hafði samið. Þótti kjósendum frumvarpið allt of langt og allt of róttækt. Meðal annars voru þar talin upp ótal réttindi einstaklinga og hópa, án þess að gerð væri grein fyrir skyldunum, sem lagðar væru á borgarana á móti, ekki síst á skattgreiðendur. Forsetinn, Gabriel Boric, hafði sagt drýgindalega: „Ef Síle var vagga nýfrjálshyggjunnar, þá verður landið líka gröf hennar.“ Það gerðist ekki. Þess í stað tapaði óskhyggjan.

Stjórnarskrárfrumvarpið í Síle var líkast fundargerð á málfundi vinstri manna, en þeir eru sem kunnugt er iðnir við að semja óskalista. Minnti það á hið furðulega ferli á Íslandi, þegar þjóðin var hálflömuð eftir bankahrunið 2008 og vinstri menn hugðust nota tækifærið til að bylta stjórnskipun landsins. Kosið var á stjórnlagaþing allt framhleypnasta fólk landsins, tíðir gestir í spjallþáttum og þá með ráð undir rifi hverju. Kjörsókn var þó dræm, aðeins 36,8%. Framkvæmd kosninganna var svo gölluð, að Hæstiréttur neyddist til að ógilda þær. Þá ákvað vinstri stjórnin að tilnefna sama fólkið í svokallað stjórnlagaráð. Í þjóðaratkvæðagreiðslu um drög ráðsins haustið 2012 kusu 48,4% kjósenda, og vildu tveir þriðju taka mið af drögunum. Það merkir, að aðeins þriðjungur atkvæðisbærra manna vildi gera það.

Til samanburðar má nefna, að í þjóðaratkvæðagreiðslu um stjórnarskrána vorið 1944 kusu 98,6% kjósenda, og vildu 98,5% staðfesta stjórnarskrárfrumvarpið, sem þá var lagt fyrir. Stjórnarskráin íslenska var fyrst sett á þúsund ára afmæli byggðar í landinu 1874 og er náskyld stjórnarskrá Noregs frá 1814 og Danmerkur frá 1849. Hefur hún í aðalatriðum reynst vel. Hún var endurskoðuð rækilega árið 1995, og varð sátt á þingi um þá endurskoðun. Var þá aðallega hert á mannréttindaákvæðum.

 

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 10. september 2022.)

 

Ísland og Eystrasaltslönd

Í tilefni hins furðulega upphlaups Jóns Baldvins Hannibalssonar vegna þess, að hann er ekki alltaf einn á sviði, þegar Eystrasaltslönd eru nefnd, má rifja upp nokkur atriði. Árið 1923 flutti lettnesk kona, Liba Fridland, nokkra fyrirlestra hér á dönsku um rússnesku byltinguna, og deildi Alþýðublaðið á hana. Árið 1946 birti flóttamaður frá Litáen, Teodoras Bieliackinas, greinaflokk í Morgunblaðinu um undirokun Eystrasaltsþjóða, og réðist Þjóðviljinn harkalega á hann. Fyrsta útgáfurit Almenna bókafélagsins árið 1955 var Örlaganótt yfir Eystrasaltslöndum eftir prófessor Ants Oras. Árið 1957 tóku forseti Íslands og utanríkisráðherra á móti dr. August Rei, forsætisráðherra útlagastjórnar Eistlands, en sendiherra Ráðstjórnarríkjanna bar fram mótmæli.

Árið 1973 þýddi ungur laganemi, Davíð Oddsson, bókina Eistland. Smáþjóð undir oki erlends valds eftir sænsk-eistneska blaðamanninn Andres Küng, og gaf Almenna bókafélagið hana út. Í mars 1990 lagði Þorsteinn Pálsson alþingismaður til, að Ísland endurnýjaði viðurkenningu sína á Litáen, sem hafði lýst yfir sjálfstæði á ný eftir hernám Rússa. Jón Baldvin Hannibalsson, utanríkisráðherra vinstri stjórnarinnar, vildi fresta málinu, en Vytautas Landsbergis gat loks sannfært hann um það, að slík viðurkenning væri tímabær. Þegar Davíð Oddsson myndaði ríkisstjórn árið 1991, var Jón Baldvin áfram utanríkisráðherra, og voru þeir samstíga um að taka aftur upp stjórnmálasamband við Eystrasaltsríkin. Þurfti Davíð þó í kyrrþey að skýra út frumkvæði Íslands fyrir bandamönnum okkar, en Jón Baldvin gerir auðvitað ekkert í kyrrþey.

Árið 2016 endurútgaf Almenna bókafélagið Örlaganótt yfir Eystrasaltslöndum og Eistland. Smáþjóð undir oki erlends valds, og eru þær til jafnt prentaðar og ókeypis á Netinu og Örlaganótt sem hljóðbók. Var haldin samkoma í Háskólanum 26. ágúst á vegum ræðismanna Eystrasaltsríkjanna og Almenna bókafélagsins, þar sem Davíð Oddsson og Tunne Kelam, eistneskur sagnfræðingur og Evrópuþingmaður, töluðu. Öllum var boðið.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 3. september 2022.)

Minningardagur um fórnarlömb

Árið 2009 samþykkti þing Evrópusambandsins, að 23. ágúst yrði árlegur minningardagur fórnarlamba alræðisstefnunnar, kommúnisma og nasisma. Sumir fræðimenn hafa að vísu andmælt því, að kommúnismi skuli lagður að jöfnu við nasisma. Hann hafi aðeins miðað að því að útrýma stéttaskiptingu án þess nauðsynlega að útrýma einstaklingum úr þeim stéttum, sem áttu að hverfa. Nasisminn hafi hins vegar miðað að því að útrýma einstaklingum, sem fæddir voru inn í hópa eins og gyðinga og sígauna. En þessi munur er fræðilegur frekar en raunhæfur. Lítið barn, sem Stalín lét svelta til bana í Úkraínu, af því að það var komið af sjálfseignarbændum („kúlökkum“), átti ekki síður heimtingu á að lifa en lítið barn af gyðingaættum, sem Hitler lét myrða í gasklefunum í Asuchwitz. Líklega féllu um 100 milljónir manns á tuttugustu öld af völdum kommúnista og um 20 milljónir af völdum nasista.

Dagurinn 23. ágúst var ekki valinn af neinni tilviljun. Þennan dag árið 1939 voru hakakrossfánar dregnir að hún á Moskvuflugvelli, og lúðrasveit lék þýska þjóðsönginn, „Deutschland über alles,“ um leið og utanríkisráðherra Hitlers, Joachim von Ribbentrop, steig út úr flugvél sinni. Hann var kominn til að undirrita griðasáttmála, sem Stalín og Hitler höfðu gert, en með honum skiptu þeir á milli sín Mið- og Austur-Evrópu. Í hlut Stalíns komu austurhluti Póllands, Finnland, Eystrasaltsríkin og Moldova (þá nefnd Bessarabía), en í hlut Hitlers vesturhluti Póllands, jafnframt því sem hann fékk frjálsar hendur í Mið-Evrópu. Finnar vörðust hins vegar svo snarplega, að Stalín hætti við að innlima landið og gerði við þá friðarsamninga, þar sem þeir urðu að láta af hendi talsverð landsvæði. Sannaðist þar eins og fyrri daginn, að sagan er stundum hliðholl bestu skyttunum frekar en fjölmennustu hersveitunum.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 27. ágúst 2022. Myndin er af undirritun griðasáttmálans.)

Dagar í Tbílísí

Dagana 11.–15. ágúst dvaldist ég í Georgíu, mestallan tímann í höfuðborginni, Tbílísí. Mér varð þá hugsað til annars ferðalangs á þessum slóðum, Halldórs Kiljans Laxness, en hann hélt þar ræðu á rithöfundaþingi 27. desember 1937. Hann varð mjög hrifinn af„Kasakaskáldi“, sem kynnt var fyrir honum á þinginu og hét Dzhambúl. Hann lofaði hinn „tæra skáldskap“ Dzhambúls og sneri kvæðabálki eftir hann, þar sem sagði meðal annars:

Stalín, þú ert söngvari þjóðvísunnar,
Stalín, þú ert hinn voldugi faðir Dzhambúls.

 

Þetta er auðvitað raunhæf lýsing á miðstýrðum áætlunarbúskap, þar sem þeir, sem semja áætlanirnar, ákveða fyrir þjóðina, hvað hún geti og þurfi. Þeir eru „söngvarar þjóðvísunnar“. En Dzhambúl var ekkert annað en trúður, sem lék á dombru, og kvæðin fyrir hann voru sett saman á skrifstofu kommúnistaflokksins, eflaust yfir vænum skammt af vodka. Seinna áttu Guðmundur Böðvarsson og Thor Vilhjálmsson líka eftir að láta blekkjast af þessum samsetningi.

Eitt kvöldið sat Laxness veislu aðalritara kommúnistaflokksins á staðnum, Lavrentíj Bería. Að henni lokinni gengu Laxness og nokkrir aðrir rithöfundar á gistihús sitt skammt frá. Á leiðinni sáu þeir nokkur tötrum klædd flökkubörn sofa á gangstétt. Tilkynnt hafði verið opinberlega nokkrum árum áður, að engin flökkubörn væru lengur í Rússlandi, og hafði Laxness endurtekið það í bók um fyrri för sína í austurveg. Nú sagði einn ferðafélagi hans við leiðsögukonuna: „Það sváfu flökkubörn þarna á götunni.“ Leiðsögukonan svaraði: „Það eru engin flökkubörn lengur til hér í landi.“ Laxness þagði, yppti öxlum, sneri heim til Íslands og hélt áfram að reka áróður fyrir stalínisma.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 20. ágúst 2022.)

Fimm daga stríðið 2008

Fróðlegt er af mörgum ástæðum að koma til Georgíu í Kákasus. Landið byggir smáþjóð með langa sögu, eigin tungu og stafróf, sjálfstæða kirkju og mikinn menningararf. Hún hefur þó verið óheppnari með nágranna en Íslendingar: Rússar í norðri og Tyrkir og Íranir í suðri. Georgía var löngum sjálfstætt konungsríki, en Rússar lögðu landið undir sig árið 1800, og var þess ekki hefnt, fyrr en Georgíumaðurinn Josíf Dzhúgashvílí (sem nefndi sig Stalín) gerðist einræðisherra í Rússlandi, en verri sending var vandfundin. Georgía var sjálfstætt ríki aftur 1918–1921 og frá 1991. Rússar sættu sig við það um skeið. En þegar frjálslyndir lýðræðissinnar, sem vildu tengjast Vesturveldunum, komust til valda árið 2004, ókyrrðust þeir.

Tvö héruð í Georgíu eru byggð þjóðflokkum, sem eiga sér sérstakan uppruna og eigin tungur, Ossetar og Abkasar. Rússar studdu aðskilnaðarhreyfingar í þessum héruðum, en þegar skæruliðar í Suður-Ossetíu hófu árásir inn í Georgíu, lét herinn í Georgíu til skarar skríða gegn þeim 7. ágúst 2008. Þá brást rússneski herinn við með því að ráðast af öllu afli inn í Suður-Ossetíu og Abkasíu og raunar önnur héruð landsins líka. Eftir harða bardaga í fimm daga var 12. ágúst gert vopnahlé að undirlagi Nicolasar Sarkozys Frakklandsforseta, og eftir það hvarf rússneski herinn í áföngum frá Georgíu utan Suður-Ossetíu og Abkasíu. Norður-Ossetía er rússneskt hérað. Stríðið vakti ekki eins mikla athygli á alþjóðavettvangi og ella, því að Olympíuleikar voru háðir í Beijing á sama tíma. Rússar hafa síðan viðurkennt sjálfstæði Suður-Ossetíu og Abkasíu, en af því að nær engin önnur ríki gera það, gefa Rússar út vegabréf fyrir íbúana. Fólk af georgískum uppruna hefur unnvörpum verið hrakið úr þessum tveimur héruðum.

Heimurinn lét sér fátt um finnast. Rússar guldu ekki þessa stríðs á alþjóðavettvangi. Vesturveldin lærðu ekkert á því. En líklega hafa Rússar talið sig hafa lært margt af því.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 13. ágúst 2022. Myndin af mér er að flytja fyrirlestur í Tbílísí.)

Í landi fjalla, víns og rósa

Frá því að bók mín um tuttugu og fjóra frjálslynda íhaldsmenn í tveimur bindum kom út í árslok 2020, hef ég farið víða til að kynna hana. Nú liggur leiðin til Georgíu í Kákasus-fjöllum, en það land á sér langa og merka sögu. Talið er, að þar sé vínyrkja einna elst í heimi, átta þúsund ára. Georgía tók snemma kristni og var sjálfstætt konungsríki á miðöldum, en í lok átjándu aldar lögðu Rússar það undir sig. Í nokkur ár eftir byltingu bolsévíka var það aftur sjálfstætt, en síðan varð það ráðstjórnarlýðveldi. Josíf Stalín var ættaður þaðan og talaði alla tíð rússnesku með hreim. Eftir að Ráðstjórnarríkin leystust upp árið 1991, varð Georgía aftur sjálfstætt ríki. Samdráttur landsframleiðslu næstu árin var einn hinn mesti í heimi, spilling víðtæk og ríkisvald veikt.

Þetta breyttist í rósabyltingunni svokölluðu í nóvember 2003, þegar frjálshyggjumenn með rósir í höndum komust til valda í Georgíu. Þeir tóku hart á spillingu, en beittu sér aðallega fyrir því að mynda hagstætt umhverfi fyrir verðmætasköpun, lækka skatta og einfalda stjórnkerfið. Áhrifamesti umbótamaðurinn var Kakha Bendukidze. Hann var Georgíumaður, sem hafði auðgast í Rússlandi, en leist ekki á blikuna undir stjórn Pútíns, sneri aftur til heimalands síns árið 2004 og gerðist efnahagsmálaráðherra í nokkur ár. Umbætur hans skiluðu miklum árangri. Hagvöxtur í Georgíu varð einn hinn mesti í heimi, og þrátt fyrir að stjórnarandstæðingar sigruðu í kosningum árið 2012, hafa þeir ekki snúið til baka. Hagkerfið er enn eitt hið frjálsasta í heimi. Ég hitti stundum Bendukidze á alþjóðlegum ráðstefnum. Hann var brosmildur og hress í bragði, en digur mjög og dó um aldur fram árið 2014.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 7. ágúst 2022.)

Slægjur á Engjum

Sem kunnugt er, mætti kalla Las Vegas í Nevada Engjar á Snælandi eftir beinni merkingu orðanna á spænsku. Og vissulega heyjaði ég mér margvíslegan fróðleik á Engjum, þegar ég sótti þar Frelsishátíðina, Freedomfest, um miðjan júlí ásamt nokkur þúsund öðrum þátttakendum. En á Íslandi er venjulega haldið upp á það í slægjum, þegar heyskap lýkur, og þar syðra átti ég þess kost að sitja veislur, suðrænar slægjur, með mörgum merkismönnum.

Einn þeirra var hagfræðingurinn Arthur Laffer, sem Laffer-boginn er kenndur við, en hann sýnir, hvernig skatttekjur aukast fyrst með hærra skatthlutfalli, ná síðan hámarki og dragast loks saman. Ef komið er fram yfir aflahámarkið, þá ættu skatttekjur að geta aukist með lægra skatthlutfalli. Þetta gerðist til dæmis á Íslandi, þegar tekjuskattur fyrirtækja var lækkaður úr 50% í 10% og skattur af leigutekjum úr um 45% að öllu jöfnu í 10%. Skattstofninn stækkaði. Lítil sneið af stórri köku getur verið stærri en stór sneið af lítilli köku.

Annar veislugesturinn var Steve Forbes, fyrrum forsetaframbjóðandi og útgefandi viðskiptatímaritsins með ættarnafnið. Hann vill eins og Laffer bæta lífskjör almennings með hagvexti, stærri köku, bakaríi í fullum gangi, ekki með því að hrifsa sjálfsaflafé af bjargálna fólki til að endurdreifa eftir hentisemi atkvæðaveiðara.

Þriðji merkismaðurinn var breski skopleikarinn John Cleese. Hann er orðinn ötull baráttumaður gegn ritskoðun í nafni gremjufræða (grievance studies), afturköllunarfárs (cancellation) og vælugangs (woke), en nú má ekki lengur hlæja að neinum öðrum en hvítum, hægri sinnuðum miðaldra körlum í góðum efnum. Cleese benti á, að hláturinn sameinar frekar en sundrar, og best væri, þegar við getum hlegið að okkur sjálfum. Hann sagði okkur margt skemmtilegt um hina ágætu gamanmynd Fiskinn Wanda, sem hann gerði á sínum tíma.

Í suðrænum slægjum er ekki boðið upp á flatkökur með hangikjöti, heldur safaríkar nautasteikur, en um þær sagði Cleese eins og stundum áður: „Ef Guð ætlaðist ekki til þess, að við legðum okkur dýr til matar, hvers vegna setti hann þá kjöt á þau?“

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 30. júlí 2022.)

Heyjað á Engjum

Fróðlegt var að sitja Frelsishátíðina, Freedomfest, í Las Vegas í Nevada (á Engjum í Snælandi, ef spænskunni er snarað) um miðjan júlí 2022, en þangað fór ég til að kynna bók mína, Twenty-Four Conservative-Liberal Thinkers, sem kom út í tveimur bindum í árslok 2020. Ein málstofan var um, hver hefði sigrað í hugmyndabaráttunni, Adam Smith, Karl Marx eða John Maynard Keynes. Hagfræðingurinn Mark Skousen taldi einsætt, að hugmyndir Smiths hefðu reynst best. Frjáls alþjóðaviðskipti hefðu leitt af sér velmegun, en marxismi alls staðar endað með ósköpum. Hins vegar minnti Skousen á þá kenningu ítalska sameignarsinnans Antonios Gramscis, að marxistar ættu ekki að einbeita sér að því að hrifsa völdin í byltingu, heldur að breyta hugmyndaheiminum og ná þannig völdum óbeint og á lengri tíma. Þetta hefur einmitt verið að gerast á Vesturlöndum síðustu áratugi. Margvísleg afbrigði af marxisma eru vinsæl í háskólum og á fjölmiðlum. Hóphyggjumenn hafa öðlast dagskrárvald. Nú er ekki spurt, hvaða rök maður geti fært fyrir máli sínu, heldur úr hvaða hópi hann sé.

Önnur málstofa var um fólksfjölgun og hagsæld. Þar var bent á, að fólksfjölgun felur ekki aðeins í sér fleiri munna að metta, heldur líka fleiri hendur að vinna og fleiri heilabú að skapa. Hagfræðingarnir Marian Tupy og Gale L. Pooley kynntu þar væntanlega bók sína um allsnægtir. Þar nota þeir í stað peningaverðs tímaverð til að mæla efnahagslegan árangur. Tímaverð gæða sýnir, hversu lengi maður er að vinna fyrir þessum gæðum, og það verð hefur snarlækkað síðustu tvær aldir. Niðurstaða þessara höfunda er, að gæði jarðar aukist við fólksfjölgun, séu þau mæld í tímaverði. Hver viðbótarmaður geti skapað meiri verðmæti en hann eyði sjálfur. Ég spurði, hvort þessa kenningu mætti ekki leiða af þeirri hugmynd Adams Smiths, að verkaskiptingin, uppspretta hagsældar, takmarkaðist af stærð markaðarins, en auðvitað stækkar markaðurinn með hverjum einstaklingi, sem bætist við. Höfundarnir kváðu já við, en sögðu þó, að hugmynd Josephs Schumpeters um sköpunarmátt kapítalismans skýrði best efnahagslegar framfarir.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 23. júlí 2022.)

Frjálslyndi á Engjum í Snælandi

Eins og ég hef áður bent á, merkja orðin „Las Vegas“ engjar og orðið „Nevada“ Snæland, svo að borgina með þessu nafni mætti kalla Engjar á Snælandi. Ég kynnti þar í apríl bók mína um tuttugu og fjóra frjálslynda íhaldsmenn á ráðstefnu Samtaka um einkaframtaksfræði, Association of Private Enterprise Education, en fór þangað aftur núna í júlí til að kynna hana á hinni árlegu Frelsishátíð, Freedomfest, en hana sækja rösklega tvö þúsund áhugamenn um hægri stefnu, hvort sem hún er kennd við frjálslyndi eða íhaldssemi.

En nú vandast málið, því að frjálshyggjumenn eins og Friedrich A. von Hayek eða Milton Friedman eru kallaðir íhaldsmenn (conservatives) í Bandaríkjunum, en frjálshyggjumenn eða nýfrjálshyggjumenn (liberals, neoliberals) í Evrópu og Rómönsku Ameríku.

Það veldur ómældum ruglingi, að þeir, sem kalla sig „liberals“ í Bandaríkjunum, eru oftast frjálslyndir jafnaðarmenn. Þeir eru sammála okkur frjálshyggjumönnum um, að vernda þurfi mannréttindi eins og trúfrelsi, félagafrelsi og málfrelsi, en sætta sig hins vegar ekki við, að frjálst val einstaklinga í viðskiptum ráða kaupum og kjörum. Ríkið verði ekki aðeins að skattleggja fólk til að afla fjár fyrir þjónustu sína, heldur líka til að endurdreifa fjármunum frá ríkum til fátækra. Hættan við slíka endurdreifingu er hins vegar auðvitað sú, að fjármunirnir renni ekki til þeirra, sem helst þurfa þá, heldur til hinna, sem eru best skipulagðir og háværastir.

Bandaríkjamönnum finnst því skrýtið að heyra talað um frjálslynda íhaldsmenn. Í augum þeirra eru þetta andstæður, ekki hliðstæður. En eins og Jón Þorláksson skýrði út fyrir Íslendingum árið 1926, skiptir máli, í hvað íhaldsmenn vilja halda, og ef þeir vilja halda í fengið frelsi, þá eru þeir frjálslyndir íhaldsmenn.

 

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 17. júlí 2022.)

 

Dreifstýring og miðstýring

Nýlegur úrskurður Hæstaréttar Bandaríkjanna, þar sem snúið er við frægum úrskurði frá 1973 í máli Roe gegn Wade, hefur verið misskilinn, jafnvel í máli þeirra, sem ættu að vita betur, eins og Silju Báru Ómarsdóttur, sem tók við kennslu í Bandarískum stjórnmálum af mér í Háskólanum. Hinn nýlegi úrskurður snýst ekki um fóstureyðingar (eða „þungunarrof“), heldur um valdmörk alríkisins og ríkjanna fimmtíu, sem mynda Bandaríkin. Dómararnir komast með ýmsum rökum að þeirri niðurstöðu, að ekkert það sé í stjórnarskrá alríkisins, sem bindi hendur einstakra ríkja til að setja eigin lög um fóstureyðingar. Ekki sé til neinn stjórnarskrárvarinn réttur til fóstureyðinga. Þeir hallast með öðrum orðum að dreifstýringu í stað miðstýringar.  

Nú tel ég, að frambærileg rök séu til jafnt fyrir og gegn fóstureyðingum. Enginn mælir með barnaútburði. En hvenær verður fóstrið að barni, sem hefur rétt til að lifa óháð því, hvort það valdi öðrum með því óþægindum eða kostnaði? Lengst ganga þeir, sem telja það verða til við getnað. Aðrir segja, að það verði ekki til fyrr en við fæðingu. Enn aðrir telja og styðjast um það við mat lækna, að það kunni að vera, þegar liðnar séu tólf vikur af meðgöngu. Hvað sem því líður, er ástæðulaust að horfa fram hjá því, sem ræður andstöðu kirkjunnar við fóstureyðingar. Það er virðingin fyrir lífinu, ekki síst hinu ósjálfbjarga lífi. Það var með þeim rökum sem kirkjan beitti sér hart gegn stórfelldu líknardrápi nasista í Þýskalandi fyrir stríð. Á hinn bóginn á hver kona sig sjálf og hefur yfirráðarétt yfir líkama sínum. Einnig má deila um, hvort börn ættu að fæðast óvelkomin í þennan heim.

Þess má geta, að konan, sem nefnd var Jane Roe, óskaði á sínum tíma eftir fóstureyðingu og skaut máli sínu til Hæstaréttar Bandaríkjanna, Norma McCorvey, snerist síðar opinberlega gegn fóstureyðingum, en tvennum sögum fer af því, hvort þar hafi hugur fylgt máli.

 

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 9. júlí 2022.)