Gallagripir: Bækur Inga Freys og Ólafs

Vetrarhefti Þjóðmála kom út fyrir skömmu, barmafullt af fróðleik. Ég á þar ritgerð um tvær nýlegar bækur, sem tengjast bankahruninu, Hamskiptin eftir Inga Frey Vilhjálmsson, blaðamann og heimspeking, og Skuggi sólkonungs eftir Ólaf Arnarson, hagfræðing og álitsgjafa. Ég gagnrýni báðar bækurnar talsvert, enda eru þær stórgallaðar, og er þó bók Ólafs sýnu verri.

Ég nota tækifærið til að hrekja ýmsar þjóðsögur, missagnir og hálfsannleik um bankahrunið, til dæmis um styrkjamál Sjálfstæðisflokksins (Samfylkingin fékk mjög háa styrki), REI-málið (Dagur og Össur gengu erinda auðjöfranna), ofvöxt bankanna (þeir voru ekki stærri hlutfallslega en í Sviss og Skotlandi), slakt eftirlit vegna frjálshyggjusjónarmiða (Fjármálaeftirlitið og Samkeppniseftirlitið voru undir stjórn Samfylkingarinnar), samtöl Davíðs Oddssonar við bankastjóra, endalok Þjóðhagsstofnunar, kaupin á Landsbankanum (Björgólfsfeðgar greiddu tvo þriðja hluta kaupverðs hlutabréfa sinna af eigin fé og fengu einn þriðja að láni í Búnaðarbankanum), bréf Mervyns Kings, Rússalánið (sem var raunhæft, eins og Tryggvi Þór Herbertsson hefur staðfest, en Rússar hættu við, eftir að Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn stökk inn í málið), setningu hryðjuverkalaganna (sjónvarpsviðtal við Davíð Oddsson átti engan þátt í henni), „gjaldþrot“ Seðlabankans (áróðursorð án merkingar) og skipan Svavars Gestssonar sem sendiherra (sem Ólafur Arnarson kennir Davíð Oddssyni um!).

Hér má nálgast ritgerðina og hlaða henni niður. Ég ráðlegg hins vegar öllum áhugamönnum um þjóðmál að kaupa heftið í næstu bókabúð eða gerast áskrifendur.

Rússneska ráðgátan

Bandaríski fjárfestirinn Bill Browder flutti áhrifamikinn fyrirlestur í hátíðasal Háskóla Íslands 20. nóvember síðast liðinn. Hann er sonarsonur Earls Browders, formanns kommúnistaflokks Bandaríkjanna, en gerðist sjálfur auðsæll fjárfestir í Rússlandi eftir hrun kommúnismans. Eftir að hann var hrakinn úr landi og rússneskur vinur hans og samverkamaður pyndaður til dauðs, skar hann upp herör gegn Pútín. Þessu segir Browder frá í hinni læsilegu bók Eftirlýstur, sem kom út nú fyrir jólin og helst má kalla raunsannan reyfara.

Hvernig stendur á því, að Rússar með sinn stórkostlega menningararf, frjósömu jörð, skóga, gullnámur og olíulindir skuli ekki hafa komið sér upp því skipulagi frelsis og lýðræðis, sem við Vesturlandamenn teljum sjálfsagt? Churchill sagði í útvarpsræðu árið 1940: „Ég get ekki sagt hér fyrir um gerðir Rússa. Þeir eru ráðgáta, vafin í leyndardóm, langt inni í dularheimi.“

Sumir telja svarið vera, að arfur Rússa sé austrænn. Kúgunin sé þar hefð. Þetta sagði Halldór Laxness mér, þegar við ræddum á Gljúfrasteini 1975 um skoðanaskipti hans í stjórnmálum: „Ég breytti um skoðun, þegar ég áttaði mig á því, að tartarakhaninn situr enn í Kreml.“

En hvílir sökin á hremmingum Rússa á 20. öld ekki frekar á innfluttum, vestrænum hugmyndum? Keisarastjórnin þótti stundum harkaleg, en hún komst ekki í námunda við stjórn kommúnista. Árin 1825–1917 voru 6.360 manns dæmd til dauða í Rússaveldi og af þeim var 3.932 dómum framfylgt. Bolsévíkar höfðu ekki haft völd í fjóra mánuði, þegar þeir höfðu tekið fleiri af lífi en keisararnir í heila öld. Samtals eru fórnarlömb kommúnismans þar eystra talin vera um 20 milljónir.

Pútín er horfinn frá hinni innfluttu, vestrænu hugmynd um endursköpun mannlegs skipulags. En er hann horfinn frá landvinningastefnu keisaranna og tartarakhananna? Hann hertók Krímskaga. Uppreisnarmenn, sem hann styður, skutu niður farþegaþotu yfir Úkraínu. Hann veifar kjarnorkuvopnum framan í Eystrasaltsþjóðirnar og Pólland. Enn er Rússland ráðgáta.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 19. desember 2015.)