Úrræði í peningamálum

Reiði almennings vegna kreppunnar er skiljanleg. En því má ekki gleyma, að hún er alþjóðleg lánsfjárkreppa, sem bitnar ekki aðeins á Íslendingum. Víða annars staðar riða bankar til falls, lánalínur rofna, fyrirtæki komast í þrot, fólk missir vinnuna. Við urðum harðar úti en aðrar þjóðir af tveimur ástæðum.

Í fyrsta lagi kom í ljós kerfisgalli á EES-samningnum. Samkvæmt honum var allt EES-svæðið eitt markaðssvæði, svo að ekki átti að skipta máli, hvar fyrirtæki hefði bækistöð. Þetta nýttu íslensku bankarnir sér, störfuðu víða og stækkuðu ört. En ekki voru gerðar fullnægjandi ráðstafanir á svæðinu til að tryggja þeim lausafé. Þegar á reyndi, neituðu seðlabankar á EES-svæðinu að hlaupa undir bagga. Bankarnir voru of stórir fyrir Ísland, þótt þeir væru það ekki fyrir EES-svæðið.

Í öðru lagi kom Gordon Brown, forsætisráðherra Breta, tveimur íslensku bankanna á kné, þegar hann stöðvaði starfsemi þeirra í Bretlandi og setti fjármálaráðuneytið íslenska og seðlabankann á opinberan lista um hryðjuverkasamtök. Hann neytti síðan með aðstoð Evrópusambandsins aflsmunar í því skyni að flytja stórkostlegar skuldir einkaaðila yfir á herðar íslensks almennings. Þegar bandarísk fjármálafyrirtæki gerðu hið sama og hann sakaði íslensku bankana um, höfðust bresk stjórnvöld hins vegar ekki að.

Með því að ráðast á Davíð Oddsson seðlabankastjóra er verið að hengja bakara fyrir smið, því að hann hefur síðustu tvö ár, allt frá 2006, varað við hættunni af örum vexti bankanna, væru ekki gerðar ráðstafanir til að tryggja þeim nægt lausafé. Til eru næg gögn um þetta, þótt eðli málsins samkvæmt gæti Davíð ekki rætt málið opinberlega. Eflaust fóru bankarnir líka stundum að með kappi fremur en forsjá.

Deila má um, hvort það skipulag peningamála, verðbólgumarkmið og sveigjanlegt gengi, sem staðið hefur frá 2001, hafi verið heppilegt. En hvers vegna hafa aðrar þjóðir, sem bjuggu við sama skipulag, ekki orðið eins hart úti? Og hefði útlánaþensla bankanna orðið minni, hefðum við notað evru og nýtt okkur lága vexti á evrusvæðinu? Hvað sem því líður, hefur verðfall krónunnar komið þeim skilaboðum til okkar, að við verðum að spara og kaupa frekar innlenda vöru en innflutta. Hefðum við notað evru nú, hefðu þessi skilaboð ekki borist.

Ég hafna þeirri nauðhyggju, að nú sé aðeins tveggja kosta völ, að halda í krónuna og standa utan ES eða taka upp evru og ganga í ES. Til eru að minnsta kosti fjórir aðrir kostir í peningamálum. Einn er danska leiðin, að festa krónuna við evru. Annar er leið Svartfjallalands, að nota evru án þess að spyrja kóng né prest. Þriðja leiðin er myntslátturáð, eins og notað er í Hong Kong. Þá myndi íslenski seðlabankinn gefa út krónur í hlutfalli við forða sinn af þeim gjaldmiðli, sem miðað er við (til dæmis evru eða dal). Fjórði kosturinn er að leyfa fólki að velja um þann gjaldmiðil, sem mikilvægir samningar eru gerðir í. Raunar hafa Íslendingar lengi búið við slíkt kerfi, því að þeir hafa gert alla mikilvæga samninga sína í öðrum gjaldmiðli, verðtryggðri krónu, en notað venjulega krónu til að greiða í stöðumæla.

Þessi kosti þarf alla að skoða með hagsmuni íslensku þjóðarinnar fyrir augum.

Fréttablaðið 28. nóvember 2008.