Í Súdan og Grímsnesinu

Hótel Borg var opnuð árið 1930. Þetta var þá veglegasta gistihús borgarinnar og veitingasalinn sóttu margir góðborgarar. En þetta ár var nokkrum Indverjum, sem áttu leið um Ísland og vildu gistingu á staðnum, úthýst vegna litarháttar síns.

Tómas Guðmundsson skáld hafði forgöngu um að mótmæla þessu ásamt tveimur kunningjum sínum, þeim Hendrik Ottóssyni og Vilhjálmi S. Vilhjálmssyni. Gestgjafinn á Hótel Borg, Jóhannes Jósefsson glímukappi, samþykkti að bera afgreiðslubannið undir atkvæði fastagesta. Reyndust um 200 þeirra vera andvígir banninu, en aðeins um 20 hlynntir því.

Orti Tómas eftir þetta hið fræga ljóð um stúlkuna frá Súdan, þar sem þessi vísuorð eru:

Mér dvaldist við hennar dökku fegurð.
Samt dáðist ég enn meir að hinu,
hve hjörtum mannanna svipar saman,
í Súdan og Grímsnesinu.

Röskum tveimur áratugum síðar gerðist það hins vegar, að fest var upp spjald í anddyri Hótel Borgar, laugardagskvöldið 10. maí 1952. Þar stóð: »We do not cater for colored people here.« Hér fær þeldökkt fólk ekki afgreiðslu. Daginn eftir gerði Sigurður Magnússon kennari, sem var um skeið blaðafulltrúi Loftleiða, sér lítið fyrir og reif spjaldið niður. Var afgreiðslubannið eftir það úr sögunni. Sennilega hefur Jóhannes á Borg ekki verið að fylgja eftir neinum eigin fordómum í þessi tvö skipti, heldur aðeins að þóknast einhverjum viðskiptavinum.

Hið sama er eflaust að segja um Hermann Jónasson, sem var forsætisráðherra árið 1941, þegar Íslendingar sömdu við Bandaríkjamenn um hervernd. Í skeyti frá Bertil E. Kuniholm, ræðismanni Bandaríkjanna á Íslandi, til Bandaríkjastjórnar 23. júní 1941 segir: »The Prime Minister requests that no negroes be included in the unit assigned here.« Forsætisráðherra óskar eftir því, að engir svertingjar verði í liðssveitinni, sem skipað verður niður hér. Þessi setning var af einhverjum ástæðum felld niður úr útgáfu Bandaríkjastjórnar á skjölum árið 1959, án úrfellingarmerkis, eins og dr. Þór Whitehead prófessor hefur bent á.

(Þessi fróðleiksmoli er sóttur í ýmsa staði í nýútkominni bók minni, Kjarni málsins. Fleyg orð á íslensku, og birtist í Morgunblaðinu laugardaginn 11. desember 2010.)