Hver var Vladímírov?

Kristinn E. Andrésson var framkvæmdastjóri Máls og menningar, miðstjórnarmaður í Sósíalistaflokknum og vinur Kremlverja. Hann fór mikla ævintýraför snemma í seinni heimsstyrjöld.

Kristinn átti vorið 1940 erindi til Danmerkur til Svíþjóðar. Þar sem hann var staddur í Stokkhólmi 9. apríl barst honum fréttin um, að Þjóðverjar hefðu hernumið Danmörku og Noreg. Kristinn ákvað að halda heim í gegnum Rússland. Flaug hann til Riga og þaðan til Moskvu, þar sem hann dvaldist í þrjár vikur.

Skjöl í Moskvu sýna, að Kristinn gekk 16. apríl á fund ráðamanna Alþjóðasambands kommúnista, Kominterns, og gaf þeim skýrslu um starfsemi íslenskra sósíalista. Fékk hann fjárstyrk til Máls og menningar, sérstaklega til að gefa út rússnesk áróðursrit.

Ráðamenn Kominterns kölluðu Kristin aftur á sinn fund 9. maí og afhentu honum ýmis fyrirmæli til Sósíalistaflokksins, þar á meðal um að taka hvorki afstöðu með Bretum né Þjóðverjum í stríðinu. Einnig kom „Vladímírov“ í áróðursdeild Kominterns á framfæri tilmælum til íslenskra sósíalista um að kynna sér betur fræðirit marxismans.

Kristinn flaug síðan til Sofíu í Búlgaríu og ók þaðan með lest til Genúa. Þar barst honum fréttin um, að Bretar hefðu hernumið Ísland 10. maí. Hann komst með síðasta skipi frá Genúa til New York, þar sem hann afhenti bandaríska kommúnistaflokknum leynileg skilaboð. Sigldi hann síðan til Íslands.

Hver var Vladímírov, sem vildi fá íslenska sósíalista til að lesa sér betur til? Ég hygg, að hann sé búlgarski kommúnistinn Valko Tsjervenkov, sem varð eftir stríð forsætisráðherra lands síns. Var hann harður stalínisti og svo óvinsæll að sögn, að frímerki með mynd af honum var ónothæft, því að allir hræktu öfugum megin á það.

Fróðlegt væri síðan að vita, hvaða leynilegu skilaboð Kristinn flutti bandarískum kommúnistum.

(Þessi fróðleiksmoli birtist í Morgunblaðinu 27. ágúst 2011, en hann er sóttur í væntanlega bók mína, Íslenskir kommúnistar 1918–1998.)

Þrjár greinar og ekki tilefnislausar

Þrjár helgar í röð hafa birst eftir mig myndskreyttar greinar í jafnmörgum blöðum.

Fyrsta greinin hét „Berlínarmúrinn“ og birtist í Fréttatímanum föstudaginn 12. ágúst 2011, fimmtíu árum eftir að Berlínarmúrinn var reistur (13. ágúst 1961). Þar ræddi ég meðal annars um þá Íslendinga, sem vörðu múrinn á sínum tíma, og tengsl íslenskra kommúnista við austur-þýska. Með greininni var mynd, sem ég fékk frá Þýska þjóðskjalasafninu, Bundesarchiv, og mun birtast í væntanlegri bók minni um íslenska kommúnista.

Önnur greinin hét „Minningardagur fórnarlambanna“ og birtist í Fréttablaðinu laugardaginn 20. ágúst. Hún var um minningardag fórnarlamba nasismans og kommúnismans, sem Evrópusambandið og fleiri aðilar hafa lagt til, að haldinn verði árlega 23. ágúst (en þann dag árið 1939 gerðu Stalín og Hitler griðasáttmála þann, sem hleypti af stað seinni heimsstyrjöld). Í greininni ræddi ég stuttlega um sameðli þessara tveggja alræðisstefna og sagði frá nokkrum fórnarlömbum þeirra, meðal annars Margarete Buber-Neumann, en hún sat fyrst í fangabúðum Stalíns og síðan Hitlers og skrifaði um það bókina Konur í einræðisklóm, sem kom á sínum tíma út á íslensku. Með greininni birtust myndir, sem ég fékk frá Þýska þjóðskjalasafninu, Bundesarchiv, frá Þýska landsbókasafninu, Deutsches Nationalbibliotek, og úr Svartbók kommúnismans. 

Þriðja greinin hét „Ísland, Eystrasaltslöndin og heimskommúnisminn“ og birtist í Morgunblaðinu laugardaginn 27. ágúst. Hún var skrifuð af því tilefni, að tuttugu ár voru 25. ágúst liðin, frá því að Ísland endurnýjaði viðurkenningu sína á sjálfstæði Eystrasaltsríkjanna og tók aftur upp stjórnmálasamband við þau. Þar ræddi ég um ýmis óvænt tengsl Íslands og Eystrasaltsþjóða, til dæmis fyrirlestra Líbu Fridlands hér á útmánuðum 1923 og greinaskrif Teodorasar Bieliackinas 1946, en einnig bækur á íslensku um hlutskipti þessara ríkja og óvæntar heimsóknir ýmissa kunnra manna frá þeim. Með greininni birtust myndir, sem ég fékk úr myndasöfnum í Eistlandi og annars staðar og úr Þjóðskjalasafni Lettlands.