Hver var Otto Katz?

Mér varð gengið niður í bæ á dögunum, og þá rakst ég á bók í Eymundsson, sem ég vissi ekki einu sinni, að út hefði komið, en ég keypti mér strax til að lesa. Hún er um ævintýramanninn Otto Katz, sem einnig gekk undir nafninu Andre Simone. Heitir hún The Nine Lives of Otto Katz og er eftir rithöfundinn Jonathan Miles.

Otto Katz segir dálítið við þá sögu, sem ég segi í næstu bók minni. Hann fæddist og ólst upp í Bæheimi, sonur efnaðra gyðingahjóna, sem töluðu þýsku. Hann varð snemma kvennaljómi og átti vingott við Marlene Dietrich, á meðan þau bjuggu bæði í Berlín á dögum Weimarlýðveldisins (1918–1933).

Í Berlín kynntist Katz líka Christopher Isherwood og er ef til vill fyrirmyndin að einhverjum söguhetjum hans (kommúnistanum Bayer?) í bókunum Mr Norris Changes Trains og Goodbye to Berlin, en í þær tvær bækur er hin kunna kvikmynd Cabaret sótt.

Raunar halda sumir því fram, að Viktor Laszlo í Casablanca, sennilega einhverri bestu kvikmynd allra tíma, sé að einhverju leyti gerður eftir Otto Katz, einnig Kurt Muller í leikriti Lillians Hellmans, Watch over the Rhine, sem samnefnd kvikmynd var tekin eftir. Katz og Hellman voru góðkunningjar.

Otto Katz var aðstoðarmaður hins fræga áróðursmeistara kommúnista, Willis Münzenbergs, sem tók á móti Hendrik Ottóssyni og Brynjólfi Bjarnasyni í Moskvu 1920 og átti nokkur samskipti við fleiri íslenska kommúnista. Münzenberg sá um, að Halldór Kiljan Laxness yrði boðið til Rússlands haustið 1932.

Um skeið vann Katz með Arthur Koestler, sem seinna varð frægur rithöfundur og lenti eins og Katz í ýmsum ævintýrum, sumum lífshættulegum, í borgarastríðinu á Spáni.

Katz þýddi úr tékknesku á þýsku skáldsöguna Anna. Das Mädchen vom Lande eftir Iwan Olbracht, sem Einar Olgeirsson tók í ritdómi um Sölku Völku Laxness 1932 sem dæmi um „réttar“ bókmenntir, en ég benti á það við litla hrifningu Halldórseigendafélagsins íslenska, að Atómstöðin 1948 væri mjög sniðin eftir þeirri bók Olbrachts, sem Laxness hefur einmitt lesið í þýðingu Katz.

Þá gáfu íslenskir kommúnistar út eina áróðursbók Katz, sem hann skrifaði undir nafninu Andre Simone, en hún hét Evrópa á glapstigum í þýðingu Sverris Kristjánssonar.

Eftir stríð fluttist Katz til ættlands síns, Tékkóslóvakíu, og gerðist ritstjóri kommúnistablaðs, en var handtekinn í hreinsunum 1952 og hengdur. Lokaorð hans, áður en hann gekk í gálgann, voru nánast tekin orðrétt upp úr skáldsögu Koestlers, Myrkur um miðjan dag, og var Koestler sannfærður um, að hann hefði verið að lýsa yfir sakleysi sínu.

Er ótrúlegt að lesa skrif Magnúsar Kjartanssonar í Þjóðviljanum um réttarhöldin yfir Katz, dr. Rudolf Margolius (sem hengdur var fyrir að gera viðskiptasamninga við Ísland) og öðrum fórnarlömbum stalínismans.

Miles, höfundur hinnar nýju bókar, hefur fengið aðgang að lögregluskýrslum, sem samdar voru austan hafs og vestan um þennan ævintýramann, svo að nokkur fróðleiksbrot bætast við vitneskju okkar um Otto Katz og hinn mikla harmleik heimsins á miðri tuttugustu öld, þar sem hann gegndi sínu hlutverki.

Þokulúður Morgunblaðsins

Sigurður A. Magnússon er einn orðskárasti rithöfundur landsins. Er mér minnisstætt, þegar Sverrir stormsker tók við hann útvarpsviðtal og hafði með sér rommflösku í upptökuna. Því drjúgar sem Sigurður saup af veigunum því orðljótari varð hann um ýmsa menn, aðallega þó Davíð Oddsson, Jón Steinar Gunnlaugsson og mig. Getum við eflaust þakkað fyrir að enginn verður með orðum veginn, eins og fornmenn kváðu.

Þegar Sigurður var bókmenntagagnrýnandi Morgunblaðsins varð hann fórnarlamb hrekks sem vakti þjóðarathygli. Tveir blaðamenn á Vikunni, Jakob Þ. Möller og Gylfi Baldursson, höfðu á tveimur nóttum vorið 1963 samið nútímaljóð undir heitinu Þokur og fengið þriðja mann til að bera verkið undir ýmsa bókmenntaspekinga. Var Sigurður meðal þeirra, sem luku lofsorði á kveðskapinn.

Helgi Sæmundsson, ritstjóri Alþýðublaðsins, sæmdi Sigurð umsvifalaust heitinu „Þokulúður Morgunblaðsins“, en Loftur Guðmundsson rithöfundur orti:

Dæmdi sig hinn dóma strangi

dárann mesta í glópa flokki.

Alltaf hefði Mera-Mangi

muninn þekkt á skeiði og brokki.

Faðir Sigurðar, Magnús Jónsson, sem gekk stundum undir nafninu Mera-Mangi, var kunnur hestamaður í Reykjavík á sinni tíð.

Raunar á hrekkur þeirra Jakobs og Gylfa við Sigurð A. Magnússon og aðra íslenska bókmenntaspekinga sér erlenda fyrirmynd. Árið 1946 höfðu tveir sænskir læknanemar, Torgny Greitz og Lars Gyllensten, samið á fimm klukkustundum bók með nútímaljóðum, sem þeir nefndu Camera obscura (Í myrkri). Höfðu þeir raðað saman orðum, nánast af handahófi. Hinn kunni útgefandi Bonniers samþykkti að gefa bókina út, og hlaut hún lof sænskra bókmenntaspekinga. Vakti málið hins vegar kátínu sænsks almennings, þegar upp komst.

(Þessi fróðleiksmoli birtist í Morgunblaðinu 23. apríl og er sótt í ýmsa staði í bók mína, Kjarni málsins. Fleyg orð á íslensku, sem er enn sem fyrr tilvalin gjöf við fermingu eða útskrift.)

Bréfin sem DV þorir ekki að birta

DV hefur orðið tíðrætt um mig síðustu vikur, eins og fáir vita. Hefur blaðið birt margvíslegar fjarstæður um mig, enda lítt hirt um að sannreyna staðhæfingar sínar. Þegar ég hef svarað þeim, hefur það ekki birst. Til dæmis skrifaði Jóhann Hauksson mér eftirfarandi tölvubréf 7. apríl:

Ég hef lesið skýrslu þína og sé að nafn Stefáns Ólafssonar kemur þar mjög oft fyrir.

Ég hafði samband við hann og hann sagði meðal annars: „Hannes Hólmsteinn tilkynnti mér reyndar snemma á árinu 2007 að ákveðið hefði verið á fundi að fara í víðtæka herferð gegn skrifum mínum um skatta og aukinn ójöfnuð til þess að vernda arfleifð Davíðs Oddssonar.“ Fyrir hönd DV spyr ég því eftirfarandi spurninga:
 
1.       Kannast þú við að hafa sagt þetta?
2.       Ef svo: Hvaða fund varst þú að tala um?
3.       Ef svo: Hvernig tengist þetta „arfleifð Davíðs Oddsonar“ ?
 
Mér þætti vænt um að fá svar frá þér í dag.

Ég svaraði honum klukkustund síðar (strax og ég hafði séð bréfið):

Ég kannast ekki við þetta. Ég held, að þetta sé einhver ímyndun í Stefáni. Til eru menn, sem telja sjálfum sér trú um, að aðrir hafi ekkert þarfara að gera en sitja á löngum fundum um þá. Slíkir menn eru venjulega ekki teknir ýkja alvarlega.

Ég hef hins vegar sagt Stefáni Ólafssyni það oftar en einu sinni, að ég tel það akademíska skyldu mína að upplýsa um ýmsar missagnir hans.

Þar á meðal má nefna, að hann réðst 2007 harkalega á fjármálaráðuneytið fyrir að falsa lífeyristekjur á Íslandi og segja þær of háar. Í ljós kom, að Stefán hafði deilt í heildarlífeyristekjur með fjölda manna á lífeyrisaldri, en ekki með fjölda lífeyrisþega. Þannig fékk hann aðra og lægri tölu en ráðuneytið (en ráðuneytið studdist við útreikninga norrænu tölfræðinefndarinnar). Á Íslandi hagar því svo til, að fjöldi manna (fimm þúsund manns árið 2004) eru á lífeyrisaldri, en taka ekki lífeyri og eru þess vegna ekki lífeyrisþegar.

Það er ekki ónýtt að geta lækkað tölur með því að bæta jafnan fimm þúsund við í deilarann. Olíufursti einn var kallaður „Mister Five Per cent“, af því að hann hirti fimm prósenta hlut úr fyrirtækjum sínum. Eins mætti kalla Stefán Ólafsson „Mister Five Thousand“, því að hann bætir fimm þúsund við í deilarann, þegar hann vill lækka tölu.

Annað dæmi um missagnir Stefáns Ólafssonar er, að hann reiknaði vitlaust út Gini-stuðul fyrir Ísland 2004, eins og ég hef bent á, og ofmat þannig ójafna tekjuskiptingu á Íslandi. Þetta er allt rakið vandlega í skýrslu minni. Þar er upplýst um margar fleiri missagnir hans.

Annars finnst mér, að þú sem blaðamaður ættir frekar að spyrja Stefán, hvers vegna hann brást trúnaði sem forstöðumaður Félagsvísindastofnunar Háskóla Íslands vorið 1996 og sagði þeim Matthíasi Johannessen og Styrmi Gunnarssyni frá könnun, sem Hreinn Loftsson hafði látið hann gera um sigurlíkur ýmissa manna í forsetakjöri. Stefán var auðvitað bundinn trúnaði um þessa könnun. Matthías skrifaði þetta í dagbók sína, sem kunnugt er. Ritstjóri þinn, Reynir Traustason, skrifaði dálítið um það mál, eftir að dagbókarfærsla Matthíasar birtist á Netinu, en síðan dó það út.

En ég sé á þessum ímyndunum og órum, að þið Stefán Ólafsson eigið það sameiginlegt að hafa Davíð Oddsson á heilanum. Ég veit ekki, hvernig unnt er að lækna þetta heilkenni. Ég vona, að það rjátlist af ykkur með aldrinum.

 

Af þessu birti Jóhann aðeins fyrstu setningarnar (um að ég kannaðist ekki við þessi ummæli, sem eftir mér voru höfð) í opnugrein um mig í DV helgina 8.–10. apríl.

Enn fremur skrifaði ég 11. apríl Birni Teitssyni, sem skrifaði sérstaka „Nærmynd“ af mér í þessa opnugrein helgina 8.–10. apríl:

Þú birtir „Nærmynd“ af mér í helgarblaði DV 8.–10. apríl sl. Þú leitaðir ekki til mín til að sannreyna neitt, eins og eðlilegt hefði verið, svo að ýmislegt er rangt eða ónákvæmt í frásögn þinni. Með tilvísun til 6. gr. siðareglna Blaðamannafélags Íslands fer ég fram á það, að þú leiðréttir eftirfarandi.

1. Þú segir, að „nýjasta hneykslið“, sem mér tengist, sé samningur fjármálaráðuneytisins frá 2007 við Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands um rannsóknir á áhrifum skattbreytinga, sem ég hafði umsjón með. Það var ekkert hneyksli, og fréttin um samninginn er ekki ný, heldur kom fram fyrir mörgum mánuðum í svari Jóhönnu Sigurðardóttur við fyrirspurn frá Guðlaugi Þór Þórðarsyni. Auk þess var frá þessu greint í bók minni, Áhrifum skattahækkana á hagvöxt og lífskjör, sem kom út árið 2009.

2. Þú segir, að bent hafi verið á stórfelldan „ritstuld“ minn í ævisögu Halldórs Kiljans Laxness. Það er ekki rétt. Ég hlaut dóm í Hæstarétti fyrir brot á höfundarlögum, þar eð ég notaði æskuminningar Laxness á sama hátt og hann notaði sjálfur texta frá öðrum, þ. á m. dagbækur Magnúsar Hjaltasonar. Ég gerði þetta í góðri trú, en játa auðvitað, að ég hefði unnið öðru vísi úr þessum heimildum, hefði ég vitað, að ég væri að brjóta höfundarlög.

3. Þú minnist á skipun mína í stöðu lektors 1988. Það kemur ekki fram hjá þér, að tveir meðumsækjendur mínir um þá stöðu kærðu veitingu stöðunnar til umboðsmanns Alþingis og fengu fjárstyrk frá Háskólanum til að reka málið þar. Umboðsmaður Alþingis komst að þeirri niðurstöðu, að ekkert hefði verið athugavert við veitingu stöðunnar eða vinnubrögð ráðherra. Síðan fékk ég framgang með fullu samþykki félagsvísindadeildar í stöðu dósents og prófessors.

4. Þú segir, að upphaf fræðimannsferils míns sé „í raun á huldu“, þar sem hvorki sé fáanleg til lestrar B. A. ritgerð mín, sem sé týnd, né cand. mag. ritgerð mín, sem sé lokuð. Þetta eru fréttir fyrir mig. Ég tel mjög einkennilegt, ef B. A. ritgerð mín, sem var um söguspeki Karls Marx, er týnd, og langt er, síðan ég leyfði afnot af cand. mag. ritgerð minni um sögu Sjálfstæðisflokksins. Hvorug ritgerðin er neitt launungarmál. Mun ég óska eftir skýringum frá Þjóðarbókhlöðu á þessu furðumáli.

5. Þú segir: „Bækur Hannesar hafa ekki ratað inn á lista yfir mestu seldu bækurnar á Íslandi.“ Það er ekki rétt. Bókin Benjamín H. J. Eiríksson í stormum sinna tíða var söluhæst allra bóka fyrir jólin 1996. Hygg ég, að hún hafi selst í hátt í átta þúsund eintökum. Tvær aðrar bækur eftir mig hafa verið á metsölulistum, Jón Þorláksson forsætisráðherra 1992 og Íslenskar tilvitnanir 1994. Ég tek það þó fram, að sala bóka er ekki nauðsynlega eini mælikvarðinn á gæði þeirra.

6. Þú segir hins vegar, að kennslubækur mínar hafi selst vel, þar eð þær séu kenndar í námskeiðum mínum. Þær bækur hafa því miður selst miklu síður en þær, sem fyrr eru nefndar, svo að þetta er ekki rétt.

Ég læt þetta nægja, þótt margt megi annað segja um þessa grein þína.

 

DV hefur ekki enn birt þessar leiðréttingar mínar. DV-mönnum er að vísu vorkunn. Þeir eru skýrt dæmi um sannleiksgildi hins gamla málsháttar, að flas er ekki til fagnaðar.

Á að leggja sjávarútveg á landsbyggðinni í rústir?

Átta framkvæmdastjórar íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja skrifa í Morgunblaðið 20. apríl grein undir fyrirsögninni „Forsætisráðherra, hví þessi fjandskapur?“

Benda þeir á, að Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra virðist fjandskapast við arðsamasta atvinnuveg á Íslandi, sjávarútveg. Eins og Þráinn Eggertsson prófessor og margir fleiri hafa bent á, hefur Íslendingum tekist fárra þjóða að reka skilvirkan sjávarútveg. Víðast annars staðar eru fiskveiðar reknar með tapi, baggi á hverju þjóðarbúi.

Ástæðan til þess, að þetta hefur tekist hér, er einföld. Hagsmunir sjávarútvegs og þjóðar fara saman. Forsvarsmenn í sjávarútvegi hafa í höndum ótímabundnar og framseljanlegar aflaheimildir og geta þess vegna skipulagt veiðar sínar skynsamlega. Þeir geta hugsað til langs tíma, hagrætt í rekstri án ónauðsynlegrar óvissu.

Þessum aflaheimildum var fyrst úthlutað í árslok 1983, en kerfið sjálft komst á vorið 1990, og stóðu þau Jóhanna Sigurðardóttir og Steingrímur J. Sigfússon bæði að því, enda bæði þá stjórnarþingmenn.

Það er þögult kraftaverk, sem þessir átta framkvæmdastjórar í íslenskum sjávarútvegi benda á í grein sinni, að Íslendingar gátu minnkað veiðar sínar úr þorskstofninum á Íslandsmiðum úr 450 þúsund lestum árið 1981 niður í 160 þúsund lestir um þessar mundir, án þess að allt færi hér á hvolf.

Til þess er hins vegar einföld ástæða, að Jóhanna beinir nú spjótum sínum að sjávarútvegi. Það hefur löngum gefist lýðskrumurum vel að reyna að sameina fólk gegn einhverjum ímynduðum óvini. Kommúnistar gátu kennt borgarastéttinni um allt, sem miður fór, nasistar gyðingum. Hér á Íslandi hefur Jóhanna valið „sægreifana“ í þetta hlutverk blórabögguls, fórnarlambs.

En það eru engir sægreifar lengur í sjávarútvegi. Þeir hættu allir veiðum, seldu kvóta sinn, fóru í land. Eftir standa hagsýnir og duglegir menn, sem keyptu nánast allan sinn kvóta fullu verði. Á að refsa þeim fyrir að halda áfram sjávarútvegi, undirstöðuatvinnuvegi þjóðarinnar?

Í málflutningi Jóhönnu Sigurðardóttur gætir líka lítilsvirðingar á því fólki, sem býr úti á landsbyggðinni. Ef reynt verður að gera arðinn í sjávarútvegi upptækan, þá mun hann ekki aðeins minnka verulega frá því, sem nú er, heldur felur það í sér stórkostlega millifærslu fjármuna frá landsbyggðinni til Reykjavíkur. Auðlindaskattur eða fyrningarleið er ekkert annað en skattur á landsbyggðina.

Sjávarútvegur á landsbyggðinni verður að verja sig

Jóhanna Sigurðardóttir og lið hennar ræðst nú af offorsi á þann atvinnuveg, sem mestu máli skiptir um endurreisn Íslands, sjávarútveginn á landsbyggðinni. Í stað þess að hlynna að þessum atvinnuvegi á að mynda um hann óvissu, torvelda langtímahugsun í honum, leggja hann í raun í rúst.

Þetta lið segist ætla að taka kvótana af sægreifunum. En sægreifarnir eiga ekki lengur neina kvóta. Þeir hafa fyrir löngu selt þá og farið í land. Um og yfir 90% af kvótunum hafa verið keypt fullu verði. Hvers vegna í ósköpunum á að refsa þeim, sem eftir urðu í greininni, svipta þá möguleikum til að skapa arð sjálfum sér og allri þjóðinni til góðs?

Ef kvótarnir verða gerðir upptækir, þá merkir það aðeins, að stórkostleg tekjutilfærsla verður frá sjávarútvegi til ríkisins, frá landsbyggðinni til Reykjavíkur. En gallinn er síðan sá, að í sjálfri tilfærslunni munu tekjurnar rýrna. Verr verður af stað farið en heima setið. Allir tapa að lokum.

Sjávarútvegurinn á landsbyggðinni greiðir þegar tekjuskatt og raunar líka auðlindagjald. Þjóðin nýtur góðs af því, en aðallega nýtur hún óbeint góðs af því, að sjávarútvegur er hér arðsamur ólíkt því, sem gerist í flestum öðrum löndum.

Kosturinn við núverandi kerfi, þar sem kvótar eru framseljanlegir og ótímabundnir, er, að fólkið í greininni öðlast langtímahugsun. Það hefur sjálft hag af því, að arðurinn af auðlindinni verði hámarkaður til langs tíma litið.

Dr. Þráinn Eggertsson prófessor, sem er einhver virtasti fræðimaður okkar Íslendinga og hefur í rannsóknum sínum sérstaklega lagt fyrir sig stofnanir og leikreglur, segir í viðtali við Frjálsa verslun:

En nú í miðri kreppunni er rætt um að kalla inn kvótana og selja þá aftur til útgerðanna. Flestir þeir sem fengu kvótana upphaflega hafa framselt þá til aðila sem nú stunda veiðar. Að innkalla og endurselja kvótana er í raun ómerkilegur þjófnaður. Ríkisvaldið hyggst knýja þá sem keypt hafa kvótana fullu verði til að kaupa þá aftur. Getur þjóðarsálin veikst? Umræðan á Íslandi um kvótakerfið er óheilbrigð þráhyggja. Í miðri stórkreppu er það stefna ríkisstjórnarinnar að skapa glundroða og gjaldþrot í sjávarútveginum sem er helsti lykillinn að efnahagsbata.

Sjávarútvegurinn á landsbyggðinni verður að verja sig gegn hinum hrokafullu menntamönnum í Reykjavík, sem vilja leggja hann í rústir, af því að þeir telja ranglega, að flytja megi arðinn óskiptan frá útgerðarfyrirtækjum í ríkissjóð og að þeir muni sjálfir ætíð ráða úthlutunum úr ríkissjóði.

Þess vegna var eðlilegt og sjálfsagt, að Samtök atvinnulífsins setti það skilyrði fyrir samningum, að ekki yrði haldið áfram að ráðast á undirstöður atvinnulífsins.

Kong Hans Kælder

Eftirlætisveitingastaður minn í Kaupmannahöfn heitir Kong Hans Kælder, en því miður leyfa prófessorslaun ekki margar heimsóknir þangað. Klaus Rifbjerg, einn orðsnjallasti rithöfundur Dana, segir:

I vort protestantiske fædreland er der nærmest dom for, at al beskæftigelse med den sensuelle side af tilværelsen, herunder indtagelsen af god mad og vin, er en synd. Man kan også synes, at det er synd, at ikke mange flere under sig den oplevelse, det er at sætte et godt måltid til livs og derved måske komme i kontakt med områder i verden og i sig selv, der hidtil har været upåagtede eller ligget i dvale. Generøsitet handler om at være god mod sig selv, for er man ikke det, kan man heller ikke være god mod andre.

Þetta á við um þennan góða stað. Minnist ég margra ánægjulegra stunda þar með vinum mínum, meðal annars einu sinni með Gísla Marteini Baldurssyni, nú borgarfulltrúa, og í annað skipti með þeim Sigurði heitnum Einarssyni útgerðarmanni og Gunnlaugi Sævari Gunnlaugssyni.

Uppnefni og viðurnefni

Íslendingar hafa löngum haft gaman af því að uppnefna fólk eða auðkenna það með viðurnöfnum. Stundum hafa menn gefið tilefni til þess sjálfir. Til dæmis skrifaði Sigurður Kristjánsson, ritstjóri og þingmaður Sjálfstæðisflokksins, í Morgunblaðið 5. apríl 1931, þegar framsóknarmenn utan af landi flykktust til Reykjavíkur á flokksþing sitt: „Þeir þvo sér úr sápu og strjúka fiðrið af tötrunum og mosann úr skegginu.“ Þetta mæltist að vonum misjafnlega fyrir í sveitum, en höfundur orðanna var eftir þetta jafnan kallaður „Sigurður mosi“.

Eftir að Björn Jónsson, ritstjóri og síðar ráðherra, birti í misgáningi ljósmynd af Gatkletti við Arnarstapa á Snæfellsnesi í Sunnanfara 1901, sagði hann vera Dyrhólaey og vildi síðan ekki viðurkenna mistök sín, kallaði keppinautur hans á blaðamarkaðnum, Hannes Þorsteinsson ritstjóri, hann „Dyrhólagatistann“. Enn sárari broddur var í þessu uppnefni vegna þess, að Björn hafði löngu áður gengið frá prófi í Kaupmannahöfn.

Einar Benediktsson skáld gat verið orðljótur og uppnefndi óspart andstæðinga sína. Hann kallaði til dæmis Pál Eggert Ólason sagnfræðiprófessor „Mokstrar-Pál“, af því að honum þóttu gæði skrifa hans ekki í samræmi við afköstin. Og Jón Magnússon forsætisráðherra kallaði Einar „hálfhringinn“, af því að hann hallaði stundum á aðra hliðina, þegar hann gekk.

Sigurður Jónasson var kunnur maður í Reykjavík á öndverðri tuttugustu öld. Hann fylgdi ýmsum flokkum að málum og var umsvifamikill fésýslumaður, drykkfelldur og sérkennilegur í háttum. Um skeið sat hann í bæjarstjórn fyrir Alþýðuflokkinn og var þá áhugasamur um virkjun Sogsins. Reyndi hann jafnvel að semja sjálfur við erlenda aðila um málið. Einn þeirra, umboðsmaður þýska fyrirtækisins A. E. G. í Kaupmannahöfn, sendi þá bæjaryfirvöldum í Reykjavík skeyti: „Er Byraadsmedlem Sigurdur Jonasson seriøs?“ Er Sigurði Jónassyni bæjarfulltrúa full alvara? Eftir þetta var Sigurður jafnan kallaður „Sigurður seriös“.

Eftir að Freymóður Jóhannsson, listmálari og textahöfundur, hóf herferð gegn klámi, kölluðu gárungarnir hann iðulega „Meyfróð“. Alkunna er einnig, að Guðni Guðmundsson, sem var rektor Menntaskólans í Reykjavík í minni tíð þar, var oft kallaður „Guðni kjaftur“, en þeir, sem töldu viðurnefnið óvirðulegt, lögðu til, að hann yrði kallaður „Guðni munnur“.

(Þessi fróðleiksmoli birtist í Morgunblaðinu 16. spríl og er sóttur á ýmsa staði í bók minni, Kjarna málsins. Fleyg orð á íslensku, sem kom út fyrir síðustu jól, en er tilvalin fermingar- og útskriftargjöf.)

Bjartur í Sumarhúsum í túlkun Illuga og Egils

Þessa dagana setja þeir fóstbræður Illugi Jökulsson og Egill Helgason af nokkrum þótta ofan í við þá, sem vitna máli sínu til stuðnings í Bjart í Sumarhúsum, söguhetju Laxness. Minna þeir fóstbræður á það, sem er auðvitað dagsatt, að Laxness ætlaði sér með Bjarti að skapa andhetju. Tilgangur hans í Sjálfstæðu fólki var öðrum þræði að gagnrýna ýmislegt í fari þjóðarinnar, svo sem kotbúskap í stað samyrkju, tregðuna til samstarfs við aðra og fastheldni við gamla, vonda siði.

Megintilgangur skáldsins var hins vegar að segja sögu. Laxness var nógu mikið skáld til þess, að söguhetjur hans eru ekki aðeins dauft bergmál úr blaðaleiðurum, heldur tala þær eigin röddum. Bjartur í Sumarhúsum öðlast sjálfstætt líf, gengur út úr sögu Laxness, og þá sjá menn, að hann er margræður maður með kosti og galla. Hann hefur suma eiginleika, sem þjóðin dáist að, eins og þolgæði, þrautseigju og tortryggni gagnvart blíðmálum yfirstéttarmönnum, en líka aðra eiginleika, sem flestu fólki fellur miður, svo sem tillitsleysi við sína nánustu.

Þetta sést ef til vill enn betur, þegar andlegur arftaki Bjarts í sögum Laxness, Jón Hreggviðsson, er skoðaður. Hann er líka alþýðumaður, sem hefur alls ekki um allt sömu skoðanir og Laxness sjálfur, en er tortrygginn gagnvart þeim stóru, eins og hann kallar yfirstéttarmenn. Það eru ýmsar tilfinningar þeirra Bjarts í Sumarhúsum og Jóns Hreggviðssonar, sem komu í ljós í þjóðaratkvæðagreiðslunni 9. apríl síðast liðinn, en reykvískir kaffihúsaspekingar eiga erfitt með að skilja.

Hver getur til dæmis andmælt þessum orðum Bjarts í Sumarhúsum? „En meðan ég sælist ekki eftir annarra manna gróða, þá kæri ég mig heldur ekki um að bera annarra manna töp.“ Og tortryggni Bjarts á rétt á sér, þótt hún eigi ef til vill ekki við um allt: „Það er góður siður að trúa aldrei nema helmíngnum af því sem manni er sagt og skifta sér ekki af afgánginum. En fara aldrei eftir öðru en því sem maður segir sér sjálfur.“

Jón Hreggviðsson kemur orðum að svipaðri hugsun: „Ég hef aungva trú á öðru réttlæti en því sem ég frem sjálfur.“ Og á öðrum stað segir hann: „Ég hræki á Þá Stóru þegar þeir dæma rángt.“ Og hann bætir við: „Og þó hræki ég enn meira á þá þegar þeir dæma rétt, því þá eru þeir hræddir.“

Harmsaga Bjarts í Sumarhúsum fólst í því, að hann var haldinn sjálfsblekkingu um raunverulega hagsmuni sína. Hann sáði í akur óvinar síns. (Ég benti á það í bók minni um Laxness, sem áður hafði ekki verið vitað, að Laxness tók þá líkingu frá norska skáldinu Johan Bojer.) Það breytir engu um, að Bjartur átti sínar lofsverðu hliðar, eins og margir erlendir lesendur sögunnar sjá vel.

Raunar má segja, að jámenn á Íslandi, eins og Illugi Jökulsson, hafi í þjóðaratkvæðagreiðslunni 9. apríl ætlað að sá í akur óvinar síns, Bretans, en sem betur fer hafði meiri hluti þjóðarinnar vit fyrir þeim. Jámenn höfðu það úr fari Bjarts í Sumarhúsum, sem síst er gott til eftirbreytni, sjálfsblekkinguna, en neimennirnir höfðu hitt að leiðarljósi, holla tortryggni gagnvart blíðmálum yfirstéttarmönnum.

Framsaga á fundi ungra sjálfstæðismanna

Ég hafði framsögu á fundi ungra sjálfstæðismanna fimmtudagskvöldið 14. apríl um eftirmál þjóðaratkvæðagreiðslunnar ásamt þeim Sigurði Kára Kristjánssyni alþingismanni og Sigríði Andersen, lögfræðingi og einum forystumanni Advice-hópsins.

Ég rifjaði upp nokkur óhappaverk núverandi vinstri stjórnar og benti á, að hún hefði rofið grið í íslenskum stjórnmálum með framkomu sinni við tvo fyrrverandi formenn Sjálfstæðisflokksins: Annan hrakti hún úr Seðlabankanum, hinn leiddi hún fyrir rétt af stjórnmálaástæðum, en ekki vegna einhverrar sakar.

Ég fór einnig nokkrum orðum um Icesave-málið, og var það mjög í sama dúr og ég hef skrifað síðustu daga í Evrópuútgáfu Wall Street Journal og danska viðskiptablaðið Børsen.

Ég kvað margt fleira sameina sjálfstæðismenn en sundra þeim og taldi fullvíst, að núverandi forysta flokksins myndi læra af þessu máli. Verkefnið framundan væri að þétta raðirnar og stöðva þau skemmdarverk, sem núverandi vinstri stjórn væri að vinna á atvinnulífinu.

Draugar frá nítjándu öld gengju hér ljósum logum, til dæmis hugmyndir Karls Marx um stighækkandi tekjuskatt og Henrys Georges um innheimtu sérstakrar rentu af auðlindum.

Ég gerði sérstaklega að umtalsefni raddir tveggja framúrskarandi fræðimanna, sem nýlega hefðu hljómað: Dr. Þór Whitehead prófessor hefði fyrir síðustu jól birt stórfróðlega bók um Sovét-Ísland. Óskalandið. Enn hefðu þær hugmyndir, sem gömlu, íslensku kommúnistarnir börðust fyrir, ekki verið kveðnar niður, þótt ótrúlegt mætti virðast. Dr. Þráinn Eggertsson prófessor hefði síðan í nýlegu og yfirgripsmiklu viðtali í Frjálsri verslun útskýrt, hversu mikilvægar margar stofnanir væru hverri þjóð. Íslendingar hefðu til dæmis myndað eina skilvirka kerfið, sem til væri í fiskveiðum, kerfi ótímabundinna og framseljanlegra aflaheimilda.

Grein mín í Børsen

Margir Íslendingar kannast við danska blaðið Børsen, sem er aðalviðskiptablað Dana og mjög áhrifamikið og virt. Fimmtudaginn 14. apríl 2011 birti ég grein í því undir heitinu „Derfor sagde Islændingene Nej“, þar sem ég skýrði út, hvers vegna íslenska þjóðin hafnaði í annað sinn samningum stjórnar sinnar við bresk og hollensk stjórnvöld.

Ég skrifaði greinina ekki síst til að andmæla Uffe Ellemann-Jensen, fyrrverandi utanríkisráðherra Danmerkur, sem segir opinberlega í Danmörku, að auðvitað eigi Íslendingar að greiða skuldir sínar, en velta þeim ekki á herðar breskra og hollenskra skattgreiðenda.

Ég benti á, að þetta væri engin skuld Íslendinga, heldur flýttu bresk og hollensk stjórnvöld sér í miðri lánsfjárkreppunni að greiða innstæðueigendum Icesave-reikninga út fé úr Landsbankanum, af því að ella kynni að verða gert áhlaup á alla aðra banka. Innstæðurnar voru tryggðar í hinum íslenska Tryggingarsjóði innstæðueigenda og fjárfesta, sem settur var upp eftir evrópskum reglum.

Ég vakti athygli á því í greininni í Børsen, að Arne Hyttnes, forstöðumaður hins norska Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta, sem settur var upp eftir nákvæmlega sömu reglum og hinn íslenski, hefur vísað því á bug, að ríkisábyrgð væri á þeim sjóði.

Ég sagði:

Derfor tager Uffe Ellemann-Jensen fejl, når han beskriver sagen, som om islændingene simpelthen afviste at betale en gæld, de skylder den britiske og den hollandske regering. Der var ingen gæld.

Ég tók fram, að sennilega fengju breskir og hollenskir innstæðueigendur megnið af því fé, sem stjórnvöld í löndum þeirra hefðu í skyndi og óumbeðið lagt út fyrir þá, því að verið væri að selja þrotabú Landsbankans, og andvirðið rynni til þeirra, sem ættu forgangskröfur í búið.

Íslendingar hefðu hins vegar ekki viljað skrifa upp á óútfyllta ávísun. Þeir hefðu ekki viljað greiða skuldir óreiðumanna. Eins og ég orðaði það:

Nej-sigerne spørger: Hvorfor skal vi betale hensynsløse finansfolks gæld? Hvorfor taler Uffe Ellemann-Jensen deres sag i stedet for at tage parti for sine islandske venner?

Ég lauk greininni eins og þeirri, sem ég skrifaði svipaðs efnis í Wall Street Journal á mánudag, 11. apríl, á því, að hinir íslensku sigurvegarar kosninganna væru Ólafur Ragnar Grímsson forseti og Davíð Oddsson, ritstjóri Morgunblaðsins.