Afturköllunarfárið

Siðfræðingarnir uppi í Háskóla eru fljótir að taka til máls, þegar menn af hægri væng eru taldir misstíga sig. Til dæmis hefur Henry Alexander Henrysson krafist þess opinberlega, að Illugi Gunnarsson, þingmenn Miðflokksins og Kristján Þór Júlíusson segi af sér, ýmist fyrir vináttu við aðra eða ógætileg ummæli í einkasamtölum. En ég hef ekki orðið var við, að Henry Alexander eða hinir siðfræðingarnir í Vatnsmýrinni, þeir Vilhjálmur Árnason og Jón Ólafsson, hafi sagt neitt um mál Róberts Spanós, forseta Mannréttindadómstóls Evrópu, sem þáði í september síðast liðinn heiðursdoktorstitil í Istanbul, þótt þúsundir tyrkneskra háskólakennara hefðu nýlega verið flæmdar úr stöðum sínum. Jafnframt heimsótti hann borgarstjórann í Mardin, sem Erdogan forseti skipaði eftir að hafa sett löglega kjörinn borgarstjóra af.

Þögn siðfræðinganna um þetta mál er æpandi, en aðrir minntu á, að Gunnar Gunnarsson þáði heiðursdoktorstitil í Heidelberg á valdatíma nasista. Sá munur er þó á, að Gunnar var ekki embættismaður. Hann þurfti ekki að sitja í dómarasæti yfir tyrkneskum stjórnvöldum eins og Spanó á væntanlega eftir að gera. En ef til vill er enn forvitnilegra, hvort afturkalla eigi heiðursdoktorstitla, eins og nú er að verða algengt. Nokkrir bandarískir háskólar hafa til dæmis ógilt slíkar nafnbætur leikarans Bills Cosbys, eftir að uppvíst varð um kynferðisbrot hans. Árið 2007 afturkallaði Edinborgarháskóli doktorstitil Roberts Mugabes, leiðtoga Simbabve, vegna síendurtekinna mannréttindabrota. Elsta dæmið, sem ég kann, var, þegar Pennsylvaníu-háskóli afturkallaði í ársbyrjun 1918 heiðursdoktorstitla þeirra Vilhjálms II. Þýskalandskeisara og sendiherra Þýskalands í Bandaríkjunum, Johanns von Bernstorffs.

Sjálfum finnst mér nóg um þetta afturköllunarfár (cancel culture). Það er samt umhugsunarefni. Árið 1980 afturkallaði Keele-háskóli í Bretlandi heiðursdoktorstitil Kurts Waldheims, forseta Austurríkis, eftir að í ljós kom, að hann hafði verið í þýska hernámsliðinu í Júgóslavíu á stríðsárunum, þótt engir stríðsglæpir hefðu sannast á hann. Og við eigum íslenskt dæmi. Árið 1975 veitti Háskólinn þýska málfræðingnum Bruno Kress heiðursdoktorstitil. Hann var ákafur nasisti fyrir stríð, félagi nr. 3.401.317 í Nasistaflokknum þýska og styrkþegi „rannsóknarstofnunar“ SS-sveitanna, Ahnenerbe, Arfleifðarinnar, en forstjóri hennar og fleiri starfsmenn reyndust sekir um alvarlega stríðsglæpi. Hefði Háskólinn átt að fara að dæmi Keele-háskóla? Sjálfur er ég ekki viss um það. En siðfræðingarnir í Vatnsmýrinni ættu ef til vill að ræða það í sömu andrá og mál Spanós.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 19. desember 2020.)