Rannsóknarskýrsla mín fyrir 2012

Við háskólaprófessorar þurfum 1. febrúar ár hvert að skila skýrslu um rannsóknir okkar og önnur störf árið á undan. Ég tók á dögunum saman þessa skýrslu, og fer hún hér á eftir með tengingum, þar sem efni er aðgengilegt á Netinu. Margir kennarar Háskólans eru mér fremri í að birta ritgerðir í ritrýndum tímaritum erlendum, en fyrir það fást flest rannsóknarstig. Þeir hreppa því fleiri stig en ég. Þeir eru flestir vel að þessum stigum komnir, en ég velti því stundum fyrir mér, hvort háskólaprófessorar geti ekki sinnt rannsóknarskyldu sinni á annan veg líka, til dæmis með því að fara að fordæmi Jóns Sigurðssonar, rannsaka sögu Íslands og þjóðhagi, halda uppi vörnum fyrir land og þjóð erlendis og leggja á ráðin um efnalegar framfarir innan lands. Háskólinn var einmitt stofnaður á hundrað ára afmæli Jóns Sigurðssonar, 17. júní 1911.

A3.2 Bókarkaflar: innlend ritrýnd útgáfa

• Fátækt á Íslandi 1991–2004. Í Ragnar Árnason og Birgir Þór Runólfsson ritstj. Tekjudreifing, skattar og tekjujöfnun, bls. 67–93. Reykjavík: Almenna bókafélagið.

• Hvað segir stjórnmálahagfræðin okkur um íslenska peningalykt? Rannsóknir í félagsvísindum XIII. Reykjavík 2012.

A4.4 Greinar birtar í almennum tímaritum

• Gyðingastjarnan og hakakrossinn: Örlög tveggja útlendinga á Íslandi. Þjóðmál 8 (1), 63–77.
• Göfugir villimenn? Þjóðmál 8 (2), 34–40.
• Til varnar íslenskum jafnaðarmönnum. Herðubreið 3 (2).
• Kolröng gagnrýni. Tímarit Máls og menningar 73 (3), 128–134.
• Jöfnuður á Íslandi 1991–2007. Stjórnmál og stjórnsýsla 8 (2), 571–578.
• Twists and Turns in the History of the Icelandic Communist Movement. Grapevine 2 (February 2012), 14.

A6.3 Erindi á alþjóðlegri ráðstefnu

• Icelandic Communists, 1918–1998. Paper at an International Conference on “Europe of the Victims” in Iceland 22 September 2012.
• How Can the Initial Allocation of ITQs Be Just? Paper at an International Conference on “Fisheries: Sustainable and Profitable“ in Iceland 6 October 2012. [Not delivered for constraints of time.]

A6.4 Erindi á innlendri ráðstefnu

• Hvað segir stjórnmálahagfræðin okkur um íslenska peningalykt? Erindi í Þjóðarspeglinum 26. október 2012.

A6.5 Erindi á málþingi eða málstofu

• Sjálfstæðisflokkurinn, stofnun hans og stefna. Stjórnmálaskóli Sjálfstæðisflokksins 10. mars 2012.
• Green Capitalism. Talk at an informal seminar organised jointly by RNH (Rannsoknarsetur um nyskopun og hagvoxt) and Reason Foundation in Rio de Janeiro 19 June 2012 in connection with the international environmental conference Rio+20.
• Fátækt á Íslandi 1991–2004. Erindi í hádegisfyrirlestraröð Sagnfræðingafélagsins 9. október 2012. Á Youtubehér.
• Maó. Sagan sem hefur verið sögð. Erindi hjá Konfúsíusarstofnuninni í Háskóla Íslands 2. nóvember 2012.
• Stjórnmálaskörungurinn Winston Churchill. Erindi á fundi íslenska Churchill-klúbbsins 17. nóvember 2012.

A8.2 Ritdómar

• Sjálfstæðisflokkurinn. Átök og uppgjör. Höf. Styrmir Gunnarsson. Stjórnmál og stjórnsýsla 8 (2), 585–589.
• 23 atriði um kapítalisma sem ekki er sagt frá. Ja-Hoon Chang. Stjórnmál og stjórnsýsla 8 (2), 603–608.

C4 Forstöðumaður rannsóknastofnunar

• Fræðilegur forstöðumaður Rannsóknarseturs um nýsköpun og hagvöxt. 

D1 Skipulagning alþjóðlegrar vísindaráðstefnu

• Fyrirlestraröð 2012 í Háskóla Íslands um „Evrópu, Ísland og framtíð kapítalismans“
• Fyrirlestraröð 2012 í Háskóla Íslands um „Evrópu fórnarlambanna“
• Europe of the Victims: Remembering Communism. International Conference in Iceland 22 September 2012.
• Fisheries: Sustainable and Profitable. International Conference in Iceland 6 October 2012.

D6 Fræðsluefni fyrir almenning. Erlend blöð

• A Prime Minister in the Dock. Wall Street Journal 24 April 2012.
• Iceland’s Big Trial, Travesty of Justice. Gestabloggari á Bloomberg 12. mars 2012. 

D6 Fræðsluefni fyrir almenning. Fyrirlestrar

• Íslenskir kommúnistar 1918–1998. Rotary-klúbbur Reykjavíkur 8. febrúar 2012.
• Hægri stefna á Íslandi: Viðhorf og verkefni. Samband ungra sjálfstæðismanna 8. mars 2012. Á Youtube hér.
• Íslenskir kommúnistar 1918–1998. Frjálshyggjufélagið 14. mars 2012.

D6 Fræðsluefni fyrir almenning. Blaðagreinar

• Jóhannes Halldórsson. Minningarorð. Morgunblaðið 20. janúar 2012.
• Jónas H. Haralz. Minningarorð. Morgunblaðið 27. febrúar 2012.
• Hefur atvinnufrelsi stórminnkað á Íslandi? Morgunblaðið 15. september 2012. 

D6 Fræðsluefni fyrir almenning. Viðtöl við fjölmiðla

• What, If Anything, Has Changed Since 2009? Interview, Grapevine 1 (January 2012).
• Bein lína á DV 24. febrúar 2012.
• Viðtal við New York Times 5. mars 2012 um landsdómsmálið.
• Viðtal við tvo katalónska fjölmiðla, spænska margmiðilinn ARA (Cristina Mas) og La Vanguardia (Gloria Moreno), 5. mars 2012 um landsdómsmálið. Hér eru svörin, eins og þau komu frá mér.
• Kastljós Sjónvarpsins 18. ágúst 2012. Ásamt Stefáni Snævarr. Á Youtube: fyrri hluti og seinni hluti.
• Do Icelanders Need More Ayn Rand In Their Lives? Interview. Grapevine 13 (August 2012), 22.

D6 Fræðsluefni fyrir almenning. Fróðleiksmolar í Morgunblaðinu

• Gróa á Leiti. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 7. janúar 2012.
• Söngvarar þjóðvísunnar. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 14. janúar 2012.
• Misskipting gæðanna. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 21. janúar 2012.
• Hvar er föðurlandið? Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 28. janúar 2012.
• Er hlutleysi til eftirbreytni? Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 4. febrúar 2012.
• Hlegið að sjálfum sér. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 11. febrúar 2012.
• Ísland klukkunnar. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 18. febrúar 2012.
• Tómas í Hressingarskálanum. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 25. febrúar 2012.
• Ljós og myrkur. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 3. mars 2012.
• Valdsmenn standi ekki fyrir sólinni. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 10. mars 2012.
• Heiðursmerki. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 25. mars 2012.
• Þeir duttu í Tjörnina. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 1. apríl 2012.
• Sandburg og Steinn. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 15. apríl 2012.
• Eitt gras tekið. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 22. apríl 2012.
• Rússagrýlan. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 29. apríl 2012.
• Laxness og Shakespeare. Morgunblaðið 6. maí 2012.
• Seinheppnir söngvarar. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 13. maí 2012.
• Ekki aðeins rímsins vegna. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 20. maí 2012.
• Hægri og vinstri. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 27. maí 2012.
• Vísnaþáttur í útvarpi. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 3. júní 2012.
• Jarðarfarir. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 10. júní 2012.
• Jón Sigurðsson var frjálshyggjumaður. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 24. júní 2012.
• Ættir á Íslandi. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 1. júlí 2012.
• Öfugþróun. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 8. júlí 2012.
• Íslenska eða belgíska? Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 15. júlí 2012.
• Jón á enn erindi við okkur. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 22. júlí 2012.
• Forsjálni Jónasar frá Hriflu. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 29. júlí 2012.
• Brotin egg. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 5. ágúst 2012.
• Móðurmál án föðurlands. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 12. ágúst 2012.
• Upp er skorið, engu sáð. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 19. ágúst 2012.
• Guðmundarnir þrír úr Húnaþingi. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 26. ágúst 2012.
• Gore Vidal. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 2. september 2012.
• Litla, gula hænan. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 9. september 2012.
• Tolstoj og Gunnar Gunnarsson. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 16. september 2012.
• Afbrigðilegasta öfughneigðin. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 29. september 2012.
• Mjallhvít og Bond íslensk! Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 6. október 2012.
• Máttur hugmyndanna. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 13. október 2012.
• Kjarkmaður, Kolbeinn í Dal! Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 20. október 2012.
• Hvenær er bylting lögleg? Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 27. október 2012.
• Gildi daganna veltur ekki á lengd þeirra. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 3. nóvember 2012.
• Skörpustu gagnrýnendurnir. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 10. nóvember 2012.
• Ef landráðin hafa heppnast. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 17. nóvember 2012.
• Höggstokkur í stað gálga. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 24. nóvember 2012.
• Bókum liggur ekki á. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 1. desember 2012.
• Ættarmetnaður og ættardramb. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 8. desember 2012.
• Íslensku ættarveldin. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 15. desember 2012.
• Valdabaráttan í Sjálfstæðisflokknum. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 22. desember 2012.
• Skrímsladeild Sjálfstæðisflokksins. Fróðleiksmolar. Morgunblaðið 29. desember 2012.

D6 Fræðsluefni fyrir almenning. Blogg

• Nær daglegt blogg á pressan.is allt árið 2012, þar sem talað var máli Íslendinga gagnvart erlendum stórveldum, máli skattgreiðenda gegn skatteyðendum og máli neytenda gegn framleiðendum.

Verðlaun og viðurkenningar

• Frelsisverðlaun ungra sjálfstæðismanna, kennd við Kjartan Gunnarsson, ásamt vefnum amx.is
• Aldrei boðinn í Spegilinn árið 2012, en Þórólfur Matthíasson, spámaður í Icesave-deilunni, sex sinnum

Íslenska eða belgíska?

Háskóli Íslands hélt 17. júní 2011 upp á hundrað ára afmæli sitt, en hann var stofnaður á hundrað ára afmæli Jóns Sigurðssonar, sem fæddist eins og flestum er kunnugt á Hrafnseyri við Arnarfjörð 17. júní 1811. Jón skrifaði í Ný félagsrit 1841: „Það er sannreynt í allri veraldarsögunni, að með hnignun málsins hefur þjóðunum hnignað.“ Enn mælti Jón: „Þar í lýsir sér hinn rétti þjóðarandi, að hann hermir ekki eftir neinu öðru, heldur velur sér með skynsemi það, sem best á við og hentugast er á hverri tíð.“

Fræg er síðan sagan, sem birtist í Sunnanfara 1893, af Grími Thomsen, er hann hitti belgískan stjórnarerindreka. Erindrekinn spurði Grím: „Hvaða mál er talað á Íslandi?“ Grímur svaraði: „Þar er töluð íslenska.“ Þá sagði viðmælandinn drembilega: „Ég átti ekki við dónana, heldur hvaða mál heldra fólkið talaði.“ Grímur svaraði kurteislega, en þurrlega: „Það talar auðvitað belgísku.“

Grímur reyndist forspárri en hann vissi sjálfur. Nú vilja hinar talandi stéttir læra belgísku og horfa til Brüssel. Hinar vinnandi stéttir halda sig við íslenskuna og telja, að Reykjavík dugi fullvel sem höfuðstaður landsins, enda settist hér að fyrsti landnámsmaðurinn, Ingólfur Arnarson, og hér bjó líka sá maður, Skúli Magnússon, sem tók forystu um að hrífa okkur upp úr eymdinni, sem hlotist hafði af því að skríða í skjól erlends valds á þrettándu öld.

Í yfirlýsingu, sem íslenska nefndin í samningum við Dani 1918 lagði fram á fyrsta fundinum í júlíbyrjun það ár, segir: „Þessi atriði, sérstök tunga og sérstök menning, teljum vér skapa oss sögulegan og eðlilegan rétt til fullkomins sjálfstæðis.“ Þessir menn vildu ekki fremur en Jón Sigurðsson herma eftir öðrum þjóðum, heldur velja sér með skynsemi það, sem best ætti við og hentugast væri. Þeir töluðu ekki belgísku, heldur íslensku.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 15. júlí 2012, sóttur í ýmsa staði í bók mína, Kjarna málsins. Fleyg orð á íslensku.)

Icesave og Stefán Ólafsson: Nýjar upplýsingar

Stefán Ólafsson prófessor birti 28. janúar 2013 blogg í tilefni af úrskurði eða áliti EFTA-dómstólsins um Icesave-deiluna. Þar sýndi hann línurit, sem hann kvað vera frá fjármálaráðuneytinu. Samkvæmt því var kostnaður af leið ríkisstjórnar Geirs H. Haardes í Icesave-deilunni miklu hærri en af leiðum ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur (Svavarssamningnum og Buchheit-samningnum).

Ýmislegt er við þennan málflutning að athuga.

Í fyrsta lagi er þetta blogg Stefáns að stofni samhljóða bloggi, sem hann birti 27. júní 2012 (með sama línuriti), nema hvað hann sleppir nú eigin upphafsorðum þá: „Það verður ljósara með hverjum degi sem líður að þjóðin var gróflega blekkt með málflutningi sumra andstæðinga samningaleiðarinnar í Icesave-málinu. Forsetinn gerði einnig alvarleg mistök þegar hann vísaði Icesave III (Buchheit-samningnum) í þjóðaratkvæðagreiðslu, á röngum forsendum og gegn mjög rúmum meirihluta á Alþingi.“ Fróðlegt væri að vita, hvers vegna Stefán sleppti í síðara blogginu eigin upphafsorðum úr fyrra blogginu.

Í öðru lagi er línuritið, sem Stefán birtir, óskýrt. Þar er kostnaður af ólíkum leiðum í Icesave-deilunni sýndur sem hlutfall af vergri landsframleiðslu. En landsframleiðslu hvaða árs? Og á hvaða gengi? Og hvers vegna var áætlaður kostnaður seðlabankans vegna tilrauna til að bjarga bankakerfinu („gjaldþrot“ seðlabankans, eins og Stefán kallar það) sýndur með?

Í þriðja lagi var enginn samningur gerður í Icesave-deilunni í tíð ríkisstjórnar Geirs H. Haardes, svo að ekkert er þar sambærilegt við samningana, sem gerðir voru síðar og lagðir fyrir Alþingi. Til voru minnisblöð og samningsdrög, og mælt var fyrir heimildum til samninga á Alþingi, en enginn samningur var gerður. Ástæðan til þess, að samningur var ekki gerður, var ekki aðeins sú, að stjórnin féll skyndilega í janúarlok 2009, heldur líka, að ráðamenn þá vildu ekki sæta afarkostum Breta og Hollendinga. 

Ef Stefán Ólafsson vill ekki trúa sjálfstæðismönnum um þetta, þá ætti hann að hlusta á Kristrúnu Heimisdóttur, sem var þá aðstoðarmaður utanríkisráðherra. Hún sagði í athugasemd 10. febrúar 2010 um ein samningsdrögin: „Ýmis skjöl af þessu tagi eru til, enda reyndu Bretar og Hollendingar margsinnis að knýja Íslendinga til að ganga að tvíhliða lánasamningum sem Íslendingar töldu óaðgengilega, og höfðu samningsskjöl til reiðu með aðstoð íslenskra lögmannsstofa. Þetta skjal sætir því engum tíðindum og var aldrei borið undir ráðherra.“

Sigurður Líndal lagaprófessor spurði líka einfaldrar spurningar í grein hér á Pressunni, eftir að fyrsti Icesave-samningurinn var gerður: „Ef Ísland hefði tekið á sig ábyrgð með hinum umsömdu viðmiðum hefði þá þurft að gera sérstakan samning um ríkisábyrgð 5. júní 2009 sem undanfarið hefur legið fyrir Alþingi?“

Í fjórða lagi er línurit það, sem Stefán Ólafsson birti í bloggum sínum, ekki frá fjármálaráðuneytinu, þótt hann segi svo vera. Tölurnar í línuritinu eru vissulega úr reikningsdæmi, sem Svavar Gestsson bað fjármálaráðuneytið um að leysa, en línuritið er ekki þaðan, enda er það aðeins áróðursmynd. Ég skrifaði fjármálaráðuneytinu 29. janúar og spurðist fyrir um þetta. Ég fékk eftirfarandi svar frá Elsu Sverrisdóttur 30. janúar:

Fjármála- og efnahagsráðuneytið fær ekki séð að línuritið sem vísað er til, og Stefán Ólafsson birtir á vefsíðu sinni, hafi verið unnið eða birt opinberlega af ráðuneytinu.

Með öðrum orðum: Stefán vísar í samning, sem aldrei var gerður, og línurit, sem aldrei var dregið upp.

Hvað varð um söfnunarféð?

Stúdentafélag Reykjavíkur hélt marga merkilega fundi um þjóðmál um og eftir miðja tuttugustu öld. Sérstaklega varð mörgum minnisstæður fjölmennur fundur félagsins um andlegt frelsi í Tjarnarbíói fimmtudagskvöldið 12. janúar 1950, enda var umræðunum útvarpað sunnudaginn á eftir. Framsögumenn voru Tómas Guðmundsson skáld og Þórbergur Þórðarson rithöfundur, og voru tildrög þau, að Tómas hafði gert gys að íslenskum sósíalistum á fullveldisfagnaði 1. desember 1949. Kvað hann engu líkara en þeir hæfu kvöldbænir sínar á orðunum: „Faðir vor, þú sem ert í Moskvu!“ Málgagn sósíalista, Þjóðviljinn, réðist þá harkalega á „skáld borgarastéttarinnar“ eins og blaðið kallaði Tómas og kvað hann hafa staðið frammi fyrir þjóð sinni sem „þriðja flokks gamanleikari“.

Á stúdentafélagsfundinum fluttu þeir Tómas og Þórbergur báðir innblásnar ræður, sem prentaðar eru í ritsöfnum þeirra og enn er fróðlegt að lesa. Fjörugar umræður urðu eftir framsöguerindi þeirra, og tóku margir til máls, þar á meðal Geir Hallgrímsson, Gylfi Þ. Gíslason og Þorvaldur Þórarinsson lögfræðingur, kunnur harðlínumaður í Sósíalistaflokknum. Þorvaldur kvað andlegt frelsi fullkomið í Ráðstjórnarríkjunum (sem þá voru undir stjórn Stalíns), og vildi hann glaður flytjast þangað austur, hefði hann tækifæri til.

Sjálfstæðismenn tóku Þorvald á orðinu og hófu söfnun í farareyri fyrir hann aðra leiðina austur, og sá dagblaðið Vísir um að taka við framlögum og birti jafnóðum lista um gefendur, en heilu vinnustaðirnir tóku þátt í söfnuninni. Talsvert fé safnaðist til austurfarar Þorvaldar, um 1.500 krónur, sem hefði þá meira en nægt aðra leiðina. En Þorvaldur vildi ekki þiggja féð. Ég sé, að Leifur Sveinsson lögfræðingur veltir fyrir sér í Morgunblaðinu, hvað hafi orðið um söfnunarféð, en ég rannsakaði það, er ég setti saman bók mína um Íslenska kommúnista 1918–1998. Hef ég fyrir satt, að féð hafi loks verið afhent Fegrunarfélagi Reykjavíkur. 

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 26. janúar 2013.)

Ellefta boðorðið

Boðorðin tíu, sem skráð eru í annarri bók Móse, eru raunar flest bönn frekar en boð: þau leggja taumhaldsskyldur á menn frekar en verknaðarskyldur, eins og siðfræðingar orða það. Eina boðorðið, sem leggur á menn verknaðarskyldu, er hið fimmta: „Heiðra föður þinn og móður þína.“ Hvað sem því líður, hefur mörgum manninum reynst erfiðast að fara eftir sjöunda boðorðinu: „Þú skalt ekki drýgja hór,“ að minnsta kosti í upprunalegri merkingu orðsins, þegar bannað er allt kynlíf utan hjónabands og jafnvel öll sú kynhegðun, sem ekki stuðlar að fjölgun mannkyns. Ein útgáfa biblíunnar á ensku, sem kom á prent 1631, hlaut nafnið „The Wicked Bible“ eða biblían illa, af því að þar hafði orðið „not“, ekki, fallið niður í sjöunda boðorðinu, svo að þar stóð: „Thou shalt commit adultery,“ þú skalt drýgja hór.

Andríkir menn hafa fetað í fótspor Móse og samið fleiri boðorð. Sænski ritstjórinn Sigge Ågren sagði til dæmis, að boðorð góðra blaðamanna ætti að vera: Elska skaltu lesendur þína meira en sjálfan þig. Bandaríski rithöfundurinn H. L. Mencken kvað ellefta boðorðið hljóða svo: Þú skalt ekki skipta þér af því, sem þér kemur ekki við. Önnur tillaga og algengari er: Þú skalt ekki láta standa þig að verki. Hefur breski rithöfundurinn Jeffrey Archer samið heila skáldsögu um það boðorð, The Eleventh Commandment (1998). Í Kaliforníu, þar sem unglegt útlit er mikilvægt í skemmtanaiðnaðinum, er ellefta boðorðið sagt vera: Þú skalt ekki eldast. En sjálfum finnst mér viturlegasta tillagan um ellefta boðorðið vera sú, sem Milton Friedman gerði: Þú skalt ekki gera góðverk þin á kostnað annarra.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 2. febrúar 2013.)

Halda Ögmundur og Össur verndarhendi yfir tölvuþrjóti?

Afskipti Ögmundar Jónassonar innanríkisráðherra og Össurar Skarphéðinssonar utanríkisráðherra af máli tölvuþrjóts þess, sem gengur undir nafninu „Siggi“, eru mjög undarleg. Ég hygg, að það sé einsdæmi, að ráðherrar hafi á þennan hátt afskipti af og reyni að stöðva rannsókn lögreglumáls.

Tölvuþrjóturinn er gamalkunnur. Hann hóf ungur brotaferil. Til dæmis braust hann inn í tölvukerfi lögmannsstofu í Reykjavík og seldi DV upplýsingar þaðan, sem það notaði í herferð sinni gegn formanni Sjálfstæðisflokksins. Um skeið var þessi maður tengdur Wikileaks, sem nú þvær hins vegar hendur sínar af honum.

Rekið var upp ramakvein, þegar tölvuþrjóturinn var handtekinn við innbrotstilraun í Málningu í Kópavogi á sínum tíma, og töldu sumir þetta vera ofsóknir gegn Wikileaks. Innbrotstilraunin var hins vegar ótengd Wikileaks.

„Siggi“ hafði að eigin frumkvæði samband við bandaríska sendiráðið í Reykjavík, og starfsmenn alríkislögreglunnar bandarísku, sem yfirheyrðu hann, gerðu það í fullu samstarfi við hann. Virðist svo sem slitnað hafi upp úr samstarfi „Sigga“ og Wikileaks, og hann hafi við svo búið leitað til bandarískra yfirvalda.

En hvers vegna vilja ráðherrar í ríkisstjórn Íslands halda verndarhendi yfir tölvuþrjóti og brotamanni? Hvers vegna reyna þeir að stöðva rannsókn á máli hans? Það er mér hulin ráðgáta. Og fara þeir ekki yfir eðlileg mörk á milli sín og lögreglunnar með þessum afskiptum?

Til samanburðar verður að skoða annars vegar endurteknar ásakanir um afskipti ráðherra af rannsókn Baugsmálsins, sem reyndust ósannar, og hins vegar nána samvinnu sérstaks saksóknara og breskra eftirlits- og lögregluyfirvalda. Almennar reglur verða að gilda um embættisfærslur, ekki geðþótti.

Sænsk áhrif

Þegar ég hlustaði fyrir skömmu á fróðlegan fyrirlestur dr. Nils Karlsons um „nýju, sænsku leiðina“, sem felst í auknu atvinnufrelsi og lækkun skatta, rifjaðist upp fyrir mér, að sænskir hagfræðingar hafa haft nokkur áhrif á Íslandi á tuttugustu öld, til góðs og ills. Til dæmis voru hagfræðiskrif Jóns Þorlákssonar, verkfræðings og forsætisráðherra, að miklu leyti sótt í verk sænska hagfræðingsins Gustavs Cassels, sem var ötull málsvari frjálsra viðskipta.

Annar kunnur sænskur hagfræðingur, Erik Lundberg, kom hingað 1935 til að veita þáverandi vinstri stjórn ráð, en aðallega lagði hann það þá til, að Íslendingar hættu að lifa um efni fram, og hefur margt verið sagt af minna viti. Lundberg sneri aftur hingað 1955 á ráðstefnu um, hvort Norðurlandaþjóðir ættu að endurreisa myntbandalag það, sem stóð frá 1873 til 1914 og gaf góða raun. Voru þá íslensk króna, dönsk, sænsk og norsk allar jafngildar og skiptanlegar.

Þriðji frægi sænski hagfræðingurinn, Gunnar Myrdal, lagði leið sína til Íslands sumarið 1952 og kvað kreppu og matvælaskort vofa yfir heiminum, og kann það að hafa haft sitt að segja um, að landbúnaðarframleiðsla til útflutnings var aukin á Íslandi.

Alþekkt hagfræðilegt sjónarmið íslenskt er ef til vill líka sænskt að uppruna. Gleðimaðurinn Þórður Guðjohnsen sagði eitt sinn: „Nú er brennivínið orðið svo dýrt, að ég hef ekki efni á að kaupa mér skó!“ Minnir þetta á fleyg ummæli sænska háðfuglsins Alberts Engströms í skopblaðinu Strix 1903: „Brennivínið verður aldrei svo dýrt, að það sé ekki peninganna virði.“

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 19. janúar 2013.)

Orðaskipti Rousseaus og Voltaires

Margir vinstri sinnar kenndu mér í Oxford á sínum tíma, hver öðrum snjallari, og átti ég í vinsamlegum útistöðum við þá suma, til dæmis Amartya Sen, Ronald Dworkin og Jerry Cohen, en hinn síðastnefndi var sannfærður marxisti og þó um leið ætíð reiðubúinn til að rökræða. Eftirlætistilvitnun Cohens var ekki eftir Karl Marx, heldur franska heimspekinginn Jean-Jacques Rousseau, sem uppi var 1712–1778. Hún var í Orðræðu um ójöfnuð, Discours sur l’origene et les fondements de l’inégalité parmi les hommes, frá 1755. Þar segir Rousseau: „Hinn fyrsti, sem fékk þá hugmynd að girða af jarðarskika og segja: „Þetta er mín eign“ — og fann menn, sem voru nógu grunnhyggnir til að trúa honum, er hinn sanni frumkvöðull þjóðfélagsins. Hve mörgum glæpum, morðum og styrjöldum, hvílíkri ógn og eymd hefði sá maður hlíft mannkyninu við, er rifið hefði upp staurana eða fyllt upp skurðinn og hrópað til meðbræðra sinna: „Gætið yðar! Hlustið ekki á svikara þennan. Þið eruð glötuð, ef þið gleymið því, að ávextir jarðarinnar eru eign okkar allra, en jörðin sjálf tilheyrir engum manni.““

Ég nota hér þýðingu Einars Olgeirssonar, en hann samdi bók á íslensku um Rousseau árið 1925. Ég tek eftir því, að Einar Már Jónsson fornfræðingur vitnar í orð Rousseaus (með sömu velþóknun og Cohen) í nýútkominni ádeilu sinni á frjálshyggju, Örlagaborginni. En ég kann ekki betra svar við orðum Rousseaus en landi hans, rithöfundurinn og háðfuglinn Voltaire, sem uppi var 1694–1778. Eftir að Rousseau hafði sent honum bókina, skrifaði Voltaire til baka (og nota ég enn þýðingu Einars): „Aldrei hefir slíku andríki verið beitt til að gera oss að dýrum, sem þér gerið hér. Mig fer að dauðlanga til að skríða á fjórum fótum, þegar ég les rit yðar. En þar sem ég lagði þann vana niður fyrir sextíu árum, finn ég til allrar óhamingju, að mér er ómögulegt að taka hann upp aftur.“

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 12. janúar 2013.)

Arnór Hannibalsson: Minningarorð

Arnór Hannibalsson sneri heim 1961 eftir sjö ára háskólanám í Moskvu, Varsjá og Kraków. Hann var þá áhugasamur sósíalisti, sem vildi fræða landa sína um reynsluna af sósíalisma. Gerðist hann umsjónarmaður æskulýðssíðu Þjóðviljans. Eitt sinn tók hann þá viðtal við Skúla Magnússon, sem var nýkominn frá Kína. Þar sagði meðal annars, að einhverjir bændur hefðu verið vegnir í „Stóra stökkinu“ kínverska 1958–1961. Sigurður Guðmundsson, ritstjóri Þjóðviljans, tilkynnti Arnóri, að slík skrif yrðu ekki birt í blaðinu. Sumarið 1961 bauð Arnór Rétti grein um ríkisvald í Ráðstjórnarríkjunum, en ritstjórinn, Einar Olgeirsson, hafnaði henni, þar eð hún væri ekki „aktúel“. Í janúar 1962 bauð Arnór Þjóðviljanum gagnrýna grein um Stalínstímann, en ritstjórar blaðsins, Sigurður Guðmundsson og Magnús Kjartansson, synjuðu henni birtingar. Staðfesti framkvæmdanefnd Sósíalistaflokksins þá ákvörðun. Í febrúar 1963 bauð Arnór Sigfúsi Daðasyni, ritstjóra Tímarits Máls og menningar, aðra gagnrýna ritgerð um frelsi og ánauð undir ráðstjórn, en hún var endursend með skætingi.

Íslenskir sósíalistar vildu ekki heyra neitt misjafnt um reynsluna af sósíalisma. Virtist vera botnfrosið fyrir skilningarvitin á þeim. En Arnór prentaði hinar endursendu greinar sínar 1963 í bókinni Valdinu og þjóðinni. Safni greina um sovét. Sama ár veitti Arnór Halldóri K. Laxness aðstoð við að setja saman Skáldatíma, uppgjör skáldsins við sósíalisma, enda var Arnór þá þegar allra manna fróðastur um rússneska sögu. Arnór birti ári síðar ádeilurit á íslenska sósíalista, Kommúnisma og vinstri hreyfingu á Íslandi. Jafnframt gagnrýndi hann opinberlega þjónkun íslenskra sósíalista við Kremlverja. Þeim var nóg boðið. Páll Bergþórsson, formaður Sósíalistafélags Reykjavíkur, skrifaði framkvæmdanefnd Sósíalistaflokksins í septemberlok 1964 og krafðist þess, að Arnór yrði rekinn úr flokknum. Höfðu nú leiðir skilið með Arnóri og íslenskum sósíalistum. En eftir að mistekist hafði að þagga niður í honum, var honum útskúfað og rógi dreift skipulega um hann.

Með því að segja sannleikann um sósíalistaríkin, á meðan aðrir í sömu sporum þögðu, sýndi Arnór Hannibalsson tvo eðlisþætti sína, réttlætiskennd og hugrekki. Hann var aldrei augnaþjónn. Þriðji þátturinn í fari Arnórs var yfirgripsmikil þekking á heimspeki og sögu. Að fornu hefði hann verið nefndur Arnór fróði. Eftir doktorspróf frá Edinborgarháskóla gerðist hann heimspekiprófessor í Háskóla Íslands, en lét sig áfram varða örlög manna og þjóða austantjalds. Arnór var glaður í bragði, þegar við sátum kvöldverð í boði Davíðs Oddssonar í Ráðherrabústaðnum 26. ágúst 1991 með utanríkisráðherrum Eystrasaltsríkjanna, eftir að Íslendingar höfðu endurnýjað viðurkenningu á þeim. Eftir fall Ráðstjórnarríkjanna viðaði hann að sér ótal skjölum úr söfnum þaðan, en afhenti mér þau til úrvinnslu, þegar heilsan brást, og voru þau mér ómetanleg, þegar ég skrifaði Íslenska kommúnista 1918–1998. Með Arnóri er genginn kjarkaður og réttsýnn öðlingur með óvenjuvíða sýn á umheiminn.

(Minningarorð í Morgunblaðinu 12. janúar 2012.)

Tvö dæmi mega ekki gleymast

Kolbeinn Óttarsson Proppé, kosningastjóri Vinstri grænna í Reykjavík 1999, en nú blaðamaður á Fréttablaðinu, skrifar í fréttaskýringu, að Icesave-málið sé dæmi um það, að stjórn sé hlynnt samningum við önnur ríki, en stjórnarandstaða ekki. Þetta er almennt ekki rangt, svo langt sem það nær. Gallinn er hins vegar sá, að þessi athugasemd á ekki við um Icesave-málið. Þar vildi stjórnin ekki aðeins semja, heldur líka semja af sér.

Ég skal nefna tvö lítil dæmi um það, hversu áhugalítil stjórnin var um að bæta vígstöðu Íslendinga, en mörg fleiri eru til.

Annað var, þegar norsk-franska baráttukonan Eva Joly skrifaði grein til stuðnings Íslendingum í Icesave-málinu. Taldi hún kröfur Breta og Hollendinga á hendur þeim ekki réttmætar, gagnrýndi framkomu ríkjanna og taldi greiðslubyrði samkvæmt fyrsta Icesave-samningnum þyngri en þjóðin gæti risið undir. Birtist greinin í nokkrum erlendum blöðum og einnig í Morgunblaðinu 1. ágúst 2009. Þá skrifaði aðstoðarmaður Jóhönnu Sigurðardóttur, Hrannar B. Arnarsson (sá sem gerði Jón Sigurðsson að Dýrfirðingi), ólundarlega á Facebook-síðu sinni: „Dettur Evu í hug að þessi grein auki traust á Íslandi erlendis? Veit hún ekki að megnið af erlendu lánunum (eiginlega allt nema Icesave) er til að styrkja gjaldeyrisforðann og þar myndast eign á móti? Held hún ætti að halda sig við ráðgjöf við sérstaka saksóknarann og láta aðra um efnahagsmálin.“

Hitt var, að Davíð Oddsson benti á það í viðtali við Morgunblaðið 5. júlí 2009, að nefnd undir forystu Trichets, seðlabankastjóra Frakklands og síðar seðlabankastjóra Evrópu, hefði komist að þeirri niðurstöðu í skýrslu, að ákvæði um innstæðutryggingar ættu ekki við um bankahrun, enda eru slík ákvæði jafnan um gagnkvæma ábyrgð banka. Þessi skýrsla væri til í utanríkisráðuneytinu. En hver voru viðbrögðin? Þau voru að gera að aðalatriði, að í endursögn blaðamannsins hafði slæðst villa, sem ekki var komin frá Davíð, um, að skýrslan hefði verið unnin fyrir OECD. Hitt var ekki gert, að fara eftir þessari ábendingu Davíðs, sem hefði styrkt málstað Íslendinga í viðureigninni við Breta og Hollendinga, ekki síður í fjölmiðlum en við samningaborðið.

Í ljósi sögunnar er það ráð Hrannars B. Arnarssonar til Evu Joly að láta hann og aðra stjórnarsinna um efnahagsmálin hins vegar gráthlægilegt.