23.10.2024 | 04:57
Rangfærslur um Ísrael og Arabaríkin
Mánudaginn 14. október 2024 hafði ungur bresk-ísraelskur hagfræðingur, Ely Lassman, framsögu á fundi, sem ég efndi til í Þjóðminjasafninu. Var Lassman staddur hér af öðrum ástæðum, og bað ég hann að eiga við okkur orð um Ísrael, Arabaríkin og Vesturveldin. Lassman fæddist í Bretlandi, en fluttist ungur með foreldrum sínum til Ísraels og gegndi þar herþjónustu. Því miður og gegn vilja mínum urðum við að hafa fundinn lokaðan, því að fullvíst var, hefðum við auglýst hann, að hinir háværu og herskáu stuðningsmenn hryðjuverkasamtakanna Hamas og Hesbollah á Íslandi hefðu þá reynt að ryðjast inn og hleypa fundinum upp. Morgunblaðið birti síðan viðtal við Lassman 17. október. Þetta varð tilefni til þess, að Hjálmtýr Heiðdal kvikmyndagerðarmaður, formaður félagsins Ísland-Palestína, skrifaði hér andmæli 19. október, sem mér er ljúft og skylt að svara.
Hver er Hjálmtýr Heiðdal?
Hjálmtýr Heiðdal hefur ekki alltaf borið sérstaka umhyggju fyrir undirokuðum þjóðum eða þjóðarbrotum. Eitt dæmi er Tíbet. Það var sjálfstætt ríki öldum saman, en Kínverjar hernámu það árið 1950. Útlagastjórn Dalai Lama hefur nefnt ótrúlegar tölur um morðölduna, sem þá skall á (1,2 milljónir manna), en franski fræðimaðurinn Jean-Louis Margolin giskar á, að um 800 þúsund manns hafi týnt lífi af völdum kommúnista. Tíbetar risu upp gegn hernáminu árið 1959 og tóku um skeið höfuðborgina Lhasa, en uppreisnin var barin niður af hörku. Um það tímabil, sem í hönd fór, sagði Hjálmtýr Heiðdal í Stéttabaráttunni, 1. tbl. 1976: Það, sem síðan hefur gerst í Tíbet, er það, að fyrrverandi þrælar og ánauðugir bændur hafa tekið við stjórn landsins. Uppbyggingin er geysileg, og ástandið hefur gjörbreyst frá því, sem áður var. Menning tíbeta hefur blómgast við hagstæð skilyrði. Því fer fjarri, eins og menn geta lesið sér til um í alfræðiritum og sögubókum. Þótt líklega hafi Kínverjar ekki framið þjóðarmorð í venjulegum skilningi orðsins í Tíbet (reynt að útrýma Tíbetum), hafa þeir leitast við að uppræta hefðbundna menningu landsmanna. Gefa þarf öllum börnum kínversk nöfn, öll kennsla í skólum fór fram á kínversku fram til 1979, aðeins standa örfá búddaklaustur eftir (þrettán af rösklega sex þúsund), og fjöldi Kínverja hafa flust til landsins. Tíbetar eru að hverfa sem þjóð.
Ástandið í Kambódíu undir stjórn kommúnista, rauðu kmeranna, var enn verra. Þeir tóku völd árið 1975, og fyrsta verk þeirra var að reka alla íbúa út úr borgum landsins og upp í sveitir, þar sem þeir áttu að þræla á ökrum, en voru umsvifalaust teknir af lífi, ef þeir óhlýðnuðust. Rauðu kmerarnir ætluðu að þurrka út fortíðina, eyða öllum ummerkjum fyrri tíma, skapa nýjan mann, hlýðinn og óspilltan af fornri menningu. Þeir gengu enn lengra í grimmdarverkum en Hitler, Stalín og Maó. Kambódía varð land hinna ólýsanlegu glæpa. Fræðimenn hafa reynt að meta, hversu margir týndu lífi af völdum rauðu kmeranna, og voru þeir samkvæmt einni rækilegustu rannsókninni um tvær milljónir, fjórðungur íbúa. Þetta er hlutfallslega miklu meira en aðrir fjöldamorðingjar alræðisstefnunnar komust yfir. Þess má geta, að hin áhrifamikla kvikmynd Blóðakrar (The Killing Fields) gerist við valdatöku rauðu kmeranna. Þegar Víetnamar réðust inn í Kambódíu árið 1979, var þeim víða tekið eins og frelsurum. En Hjálmtýr Heiðdal lét engan bilbug á sér finna, heldur varði rauðu kmerana á málfundi á Hótel Esju (nú Nordica) fimmtudaginn 18. janúar 1979 og fylgdi ræðu sinni eftir í greinum í DV 3. febrúar og Þjóðviljanum 6. febrúar. Í Þjóðviljanum hafði hann það eftir gestum í Kambódíu í valdatíð rauðu kmeranna, að þeir hefðu dáðst að eldmóði, staðfestu og athafnagleði alþýðunnar í Kampútseu [heiti rauðu kmeranna á Kambódíu] við að endurreisa land, sem orðið hefur fyrir slíkum búsifjum af völdum stríða.
Stofnun Ísraelsríkis
Það var því ekki von á góðu, þegar Hjálmtýr Heiðdal sneri sér frá Tíbet og Kambódíu og að Gaza-svæðinu. Hann rifjar eins og Lassman upp, að Sameinuðu þjóðirnar gerðu tillögu um það árið 1947, að umboðssvæði Breta, sem þeir kölluðu Palestínu, yrði skipt í tvö ríki, gyðinga og araba. Telur Hjálmtýr, að gyðingar hafi átt að fá í sinn hlut meira land, þótt þeir væru færri en arabar. Geri ég enga athugasemd við þá staðhæfingu hans. En síðan segir hann: Síonistar sáu að þetta gat ekki gengið svo þeir hröktu 750,000 Palestínumenn af heimilum sínum. Hér er horft fram hjá aðalatriðum málsins. Gyðingar samþykktu tillögu SÞ, en arabar höfnuðu henni, og Arabaríkin gerðu árás á hið nýstofnaða Ísraelsríki í maí 1948. Samkvæmt opinberum tölum flýðu síðan 856.000 gyðingar frá Arabaríkjum til Ísraels og 726.000 arabar frá Ísrael til Arabaríkjanna. Sumir þeirra voru eflaust hraktir með valdi frá landinu, og sagði Lassman einmitt aðspurður á fundinum með okkur, að hann teldi þá hafa verið beitta ranglæti. En margir flýðu af sjálfsdáðum, ekki síst vegna þess að þeir héldu, að Arabaríkin myndu leggja Ísrael að velli, svo að útlegð þeirra yrði aðeins tímabundin. Ísrael sigraðist hins vegar á ofureflinu, og eftir vopnahlé hernam Jórdanía vesturbakka Jórdan-ár og Egyptaland Gaza-svæðið, og héldu þessi ríki þessum svæðum til 1967.
Þetta er ekki í fyrsta sinn á tuttugustu öld, að fjölmennir hópar hafa flúið undan nýjum valdhöfum í heimahögum sínum. Árið 1923 var 1,2 milljón grískumælandi manna rekin frá Tyrklandi til Grikklands og 400 þúsund múslimar frá Grikklandi til Tyrklands. Árið 1940 flýðu 400 þúsund Finnar frá finnsku Karelíu til Finnlands, eftir að Stalín hafði lagt undir sig land þeirra. Árið 1945 voru nær tíu milljónir þýskumælandi manna reknar frá Póllandi og Tékkóslóvakíu til Þýskalands. Árið 1962 flýðu um 800 þúsund frönskumælandi manna frá Alsír til Frakklands, enda hafði þeim verið sagt, að þeir gætu valið um að yfirgefa landið í líkkistu eða með ferðatösku. Allt var þetta hörmulegt, eins og flótti arabanna frá Ísrael og gyðinganna frá Arabaríkjunum. En sá mikli munur var á, að Arabaríkin tóku ekki við flóttamönnunum frá Ísrael (þrátt fyrir allt sitt tal um bræðralag araba), heldur geymdu þá í sérstökum búðum, kynslóð fram af kynslóð. Sárin fengu ekki að gróa, heldur var þeim haldið opnum og í þau stráð salti. Fólkið í flóttamannabúðunum hafði fátt annað fyrir stafni en hata Ísrael.
Forn heimkynni gyðinga
Hjálmtýr Heiðdal segir einnig, að gyðingar hafi tekið land af aröbum (þótt hann hefði ekki sömu áhyggjur af Kínverjum í Tíbet á sínum tíma). Það er bæði rétt og rangt. Fyrir stofnun Ísraelsríkis urðu gyðingar að kaupa sér jarðnæði, fyrst í Tyrkjaveldi, síðan á umboðssvæði Breta, þótt raunar hefðu alltaf einhverjir gyðingar búið í landinu, sem var auðvitað hið forna heimkynni gyðingaþjóðarinnar. Gyðingar hafa búið í Ísrael í 3.500 ár, en arabar komu ekki þangað fyrr en 637 e. Kr. (þótt ég telji þá staðreynd ekki mikilvæga hér og nú). Því má ekki heldur gleyma, að fyrir seinni heimsstyrjöld skiptust ríki heims í þau, sem vildu losna við gyðinga sína, og hin, sem vildu ekki taka við þeim. Því síður má gleyma Helförinni, þegar nasistar reyndu að útrýma gyðingum með dyggilegri aðstoð arabaleiðtoga eins og stórmúftans af Jerúsalem (eða Jórsölum, eins og fornmenn kölluðu borgina). En eins og Lassman viðurkenndi á fundinum með okkur, hafa eflaust margir arabar verið flæmdir af landi sínu í stríðinu árið 1948, sem Arabaríkin hófu.
Hjálmtýr fer þó rangt með, þegar hann vitnar í ísraelsk lög frá árinu 2018 eins og þau séu stjórnarskrá ríkisins. Þau eru það ekki, heldur viðbót við hana, og voru þau samþykkt á Ísraelsþingi með 62 atkvæðum gegn 55, en tveir skiluðu auðu. Þessi lög kveða á um það, að Ísrael sé heimkynni gyðingaþjóðarinnar. Hæstiréttur Ísraels komst að þeirri niðurstöðu árið 2021, að lögin stönguðust ekki á við stjórnarskrána, enda má segja, að þau feli í sér hið augljósa, að Ísrael sé heimkynni gyðingaþjóðarinnar. Réttindi annarra ríkisborgara eru þó vel tryggð í Ísrael, og njóta arabar og aðrir minnihlutahópar þar fullra stjórnmálaréttinda. Stafar gyðingum ekki ógn af þeim, og margir þeirra eru í her landsins. Hatursmenn Ísraelsríkis eru aðallega afkomendur flóttamanna, sem hírast í búðum í Arabaríkjum og hafa aldrei fengið að njóta sín. Það er sorglegt. En það breytir engu um, að Ísrael er eina lýðræðisríkið í Miðausturlöndum.
Enn fremur fer Hjálmtýr rangt með um viðskilnað Ísraelsmanna á Gaza-svæðinu árið 2005. Það er rétt, að þeir jöfnuðu við jörðu öll heimkynni gyðinganna, sem neyddir voru til að flytja frá Gaza. En Hjálmtýr getur þess ekki, að þeir létu alla innviði, svo sem vegi og brýr, hafnir, flugvöll, sólarvirkjanir og gróðurhús, standa óbreytta. Þegar Hamas-liðar náðu völdum, vildu þeir ekki nota þessa innviði, af því að þeir hefðu verið gerðir af gyðingum, og eyðilögðu þá ýmist eða létu grotna niður. Hamas-liðar notuðu síðan hina miklu fjárhagslegu aðstoð, sem þeir hafa fengið áratugum saman, til að kaupa vopn og grafa göng til undirbúnings því stefnuskráratriði sínu að tortíma Ísraelsríki.
Um hvað þegir Hjálmtýr?
Ef til vill er athyglisverðast í máli Hjálmtýs Heiðdals, um hvað hann ræðir ekki. Hann þegir um gyðingana frá Arabaríkjunum, sem urðu að flýja til Ísraels árið 1948. Hann getur ekki um Arabaríkin, sem neituðu að taka á móti aröbum frá Ísrael árið 1948 og geymdu þá þess í stað í flóttamannabúðum. Hann minnist ekki á hina villimannslegu árás Hamas-liða á Ísrael 7. október 2023, sem var upphaf núverandi átaka, en þá voru 1.200 gyðingar drepnir, konum nauðgað, börn myrt, gíslar teknir. Hann lætur ósagt, að Hamas jafnt og Hesbollah hafa það beinlínis á stefnuskrá sinni að tortíma Ísraelsríki og útrýma öllum gyðingum. Þessu má öllu fletta upp á Netinu. Barátta Ísraelsmanna við þessi hryðjuverkasamtök er barátta milli menningar og villimennsku. Af þeim 965 einstaklingum, sem hafa fengið Nóbelsverðlaun, hafa 216 verið gyðingar, en ég veit aðeins um einn araba, sem fengið hefur verðlaun í raunvísindum, og einn friðarverðlaun (Jasser Arafat) og þá fyrir að lofa að hætta að drepa gyðinga (aðrir múslimar, sem hafa fengið verðlaunin, hafa verið Egyptar, Tyrkir eða Íranir, ekki arabar). Það veitir gyðingum auðvitað ekki nein réttindi umfram araba (eða Íslendinga), en ætti að kenna okkur að meta menningu þeirra.
Þessar staðreyndir kunna hins vegar að skýra gyðingahatrið, sem blossað hefur upp á Vesturlöndum, eins og Lassman benti á. Öfgavinstrimenn eins og Hjálmtýr Heiðdal hata vestræna menningu með einstaklingseðli sínu, fjölbreytni, umburðarlyndi, réttarríki, viðskiptafrelsi, einkaeignarrétti, lífsgleði og lífsnautnum. Þeir sóttu á sínum tíma hvatningu til kínverskra kommúnista og rauðra kmera, og nú sækja þeir hana til hryðjuverkasamtakanna Hamas og Hesbollah og til klerkastjórnarinnar í Íran, en allir vilja þessir aðilar vestræna menningu feiga. Því hljóta þeir að hata eina vestræna ríkið í Miðausturlöndum. Jafnframt hata þeir alla þá, sem skara fram úr, eins og gyðingar gera óneitanlega. Öfgavinstrimenn vilja jafna allt niður á við, gera alla að sömu minnipokamönnum og þeir eru sjálfir. Þeir láta sig engu skipta, að Hamas-liðar kúga konur og samkynhneigða og nota óbreytta borgara sem lifandi skildi, svo að þeir bera miklu fremur ábyrgð á mannfallinu í Gaza en Ísraelsher.
Sótt að málfrelsi og fundafrelsi
Að lokum hlýt ég að víkja aftur að því, sem Hjálmtýr Heiðdal bendir réttilega á, að fundur okkar var lokaður. Sannleikurinn er sá, að vinstriöfgamenn, sem styðja hryðjuverkasamtökin Hamas og Hesbollah, eru á Íslandi sem annars staðar orðnir hættulegir stjórnarskrárbundnum réttindum okkar, málfrelsi og fundafrelsi. Þeir veitast að utanríkisráðherra á fundi í Háskóla Íslands, reyna að stökkva fram af svölum áhorfendapalls í Alþingishúsinu, tjalda vikum og mánuðum saman í leyfisleysi á Austurvelli, jafnframt því sem þeir hóta öllu illu þeim fyrirtækjum, sem eiga viðskipti við Ísrael. Fyrir skömmu varð að hætta við fund með Ísraelsmanni í verkfræðideild Háskóla Íslands, vegna þess að vinstriöfgamenn ætluðu að hleypa honum upp. Menningarfélag gyðinga á Íslandi hélt samkomu 7. október síðast liðinn til að minnast fórnarlamba árásarinnar á Ísrael ári áður, og varð hann að vera lokaður, svo að óspektarmenn kæmust ekki að. Hið sama var að segja um þennan fund með Ely Lassman. Við þetta verður ekki unað til lengdar. Við hljótum að reyna að endurheimta málfrelsi okkar og fundafrelsi.
19.8.2024 | 16:40
Ólýðræðislegt?
Framundan er forsetakjör í Bandaríkjunum, og nýlega var kosið til þings í Bretlandi og Frakklandi. Þótt fyrirkomulag kosninga í þessum þremur löndum sé um margt ólíkt, er það sameiginlegt, að úrslit kosninga þurfa ekki að svara til atkvæðatalna. Verkamannaflokkurinn í Bretlandi fékk færri atkvæði en í síðustu kosningum, en miklu fleiri þingsæti. Skýringin var, að Íhaldsflokkurinn tapaði fjölda þingsæta, af því að í mörgum kjördæmum hirti Umbótaflokkurinn (Reform Party) af honum verulegt fylgi, svo að hann varð ekki lengur stærsti flokkurinn. Þjóðfylkingin í Frakklandi jók talsvert fylgi sitt í síðari umferð þingkosninganna, en af því að vinstri flokkar höfðu myndað bandalag gegn henni, skilaði það sér ekki í þingsætum. Vel getur verið, að forseti Bandaríkjanna verði kjörinn með minni hluta atkvæða samanlagt, vinni hann sigur í nokkrum ríkjum, sem ráðið geta úrslitum, en mörg önnur ríki eru næsta örugg vígi annars hvors stóra flokksins.
Sumir segja, að þetta sé ólýðræðislegt. Það er hæpið. Lýðræði er ekki fólgið í því að endurspegla atkvæðatölur, heldur í möguleikanum á að skipta friðsamlega um valdhafa, hafi þeir misst fylgi. Höfuðkostur lýðræðis er sá, að það gerir kleift að losna við ríkisstjórn án þess að skjóta hana, sagði Vilmundur landlæknir Jónsson. Við einmenningskjördæmi eins og í Bretlandi myndast oftast tveir flokkar, sem kjósa má um, svo að valið milli þeirra er skýrt og ábyrgðin tvímælalaus. Í bandaríska forsetakjörinu er síðan tilgangslaust að leggja saman atkvæðatölur úr einstökum ríkjum til að reikna út einhvern meiri hluta kjósenda. Það eru ríkin fimmtíu, sem kjósa forsetann, og hann þarf að hafa meiri hluta á kjörmannasamkomu, sem skipuð er fulltrúum frá ríkjunum.
(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 17. ágúst 2024.)
19.8.2024 | 16:38
Uppreisnin í Varsjá 1944
Böðullinn drepur tvisvar, fyrst með byssukúlunni, síðan með þögninni, sagði Elie Wiesel. Því skiptir máli að halda á lofti minningunni um fórnarlömb alræðisstefnunnar, nasisma og kommúnisma. Eitt áhrifamesta safn, sem ég hef komið í, er í Varsjá. Það er um uppreisnina, sem hófst þar í borg 1. ágúst 1944, fyrir áttatíu árum.
Þetta var sorgarsaga. Með griðasáttmála í ágúst 1939 skiptu Hitler og Stalín Mið- og Austur-Evrópu á milli sín. Í beinu framhaldi réðst Hitler á Pólland 1. september og lagði undir sig vesturhluta landsins. Sögðu Bretland og Frakkland Þýskalandi stríð á hendur, enda voru ríkin tvö skuldbundin til að liðsinna Pólverjum í átökum. Stalín réðst á Pólland 17. september og lagði undir sig austurhlutann, en Bretar og Frakkar höfðust nú ekki að. Hitler rauf hins vegar griðasáttmálann í júní 1941 og réðst á Rússland. Hann hafði horft upp á hina löku frammistöðu Rauða hersins í vetrarstríðinu við Finna 19391940 og hélt, að auðvelt yrði að ráða niðurlögum ráðstjórnarinnar, en eftir það gæti hann beygt Breta eins og Frakka áður.
Liðu nú ár. Sumarið 1944 var ljóst, að nasistar væru að tapa stríðinu. Rauða hernum hafði vaxið ásmegin, og sótti hann fram til vesturs. Þá sá pólska andspyrnuhreyfingin sér leik á borði og hóf uppreisn í Varsjá. En Stalín stöðvaði her sinn á austurbakka Vislu, sem rennur í gegnum Varsjá. Þaðan fylgdust Rússar aðgerðalausir með nasistum berja niður uppreisnina af ótrúlegri grimmd. Stalín leyfði ekki einu sinni flugvélum bandamanna, sem vörpuðu vistum niður í borgina, afnot af flugvöllum sínum. Hann vildi ekki sjálfstætt Pólland. Pólsku uppreisnarmennirnir gáfust upp 2. október. Hitler skipaði her sínum að leggja Varsjá í rúst, en fyrst gengu þýskir hermenn hús úr húsi og drápu alla, sem þeir gátu. Um þetta má ekki þegja.
(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 3. ágúst 2024.)
Stjórnmál og samfélag | Breytt s.d. kl. 16:42 | Slóð | Facebook
19.8.2024 | 16:37
Signubakkar
Ólíkt höfumst við að, hugsaði ég, þegar ég var staddur í París á Bastilludaginn 2024, 14. júlí. Æstur múgur réðst þennan dag árið 1789 á Bastilluna, drap virkisstjórann, hjó af honum höfuðið og skálmaði með það á spjótsoddi um götur. Þá reyndust aðeins sjö fangar vera geymdir í virkinu. Þótt ótrúlegt sé halda Frakkar þjóðhátíð þennan dag. Eru þeir raunar eina Vesturlandaþjóðin sem efnir til hersýningar á þjóðhátíðardegi sínum. Það var ekki að ófyrirsynju að Einar Benediktsson orti í kvæði frá París um hina blóðdrukknu Signu. Vel fer hins vegar á því að Íslendingar hafa gert fæðingardag hins friðsama, frjálslynda og margfróða leiðtoga sjálfstæðisbaráttunnar, Jóns Sigurðssonar, að þjóðhátíðardegi sínum.
Á Signubökkum þennan júlídag glumdi við þjóðsöngur Frakka, en hann er blóði drifinn hersöngur, eins og þessi vísuorð úr honum í þýðingu Matthíasar Jochumssonar sýna:
Fram til orrustu, ættjarðarniðjar,
upp á vígbjartri herfrægðarstund.
Því, landar, fylkið fljótt,
og fjandmenn höggvum skjótt.
Þjóðsöngur Íslendinga er hins vegar sálmur eftir Matthías sem saminn var í tilefni þúsund ára afmælis Íslandsbyggðar og frumfluttur í Dómkirkjunni fyrir réttum 150 árum, 2. ágúst 1874, að Danakonungi viðstöddum, en hann hafði fyrr á árinu fært Íslendingum stjórnarskrá sem fól í sér mikilvægar réttarbætur. Þjóðsöngur okkar er að sönnu erfiður í flutningi, en háleitur og áreitnislaus í garð annarra þjóða.
(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 10. ágúst 2024.)
19.8.2024 | 16:34
Aix, júlí 2024
Á sumarskóla hagfræðideildar Aix-Marseille-háskóla, eins stærsta háskóla Frakklands, í Aix-en-Provence 12. júlí 2024 var mér boðið að tala um norræna frjálshyggju. Í útúrdúr í upphafi kvaðst ég hafa komist að því í rannsókn minni á frjálslyndri íhaldsstefnu, að hin franska frjálshyggjuhefð hefði verið vanmetin, ekki síst af Frökkum sjálfum. Þeir Benjamin Constant, Frédéric Bastiat, Alexis de Tocqueville og Bertrand de Jouvenel hefðu seilst víðar og dýpra en breskir nytjastefnumenn.
Hin norræna frjálshyggjuhefð væri líka vanmetin, þótt Montesquieu hefði raunar viðurkennt, að vestrænt frelsi hefði orðið til með germönskum þjóðum. Snorri Sturluson hefði talið vald bundið samþykki þegnanna, en þeir mættu afhrópa konunga, sem færu ekki að lögum. Anders Chydenius hefði á undan breskum hugsuðum lýst gróða án taps og samstillingu án valdboðs. Nikolaj F. S. Grundtvig hefði beitt sér fyrir alþýðumenntun í þágu lýðræðis og lýst samtakamætti frjálsra þjóða.
Velgengni Norðurlanda væri þrátt fyrir jafnaðarstefnu, ekki vegna hennar. Þær hefðu brotist til bjargálna og tekjudreifing orðið tiltölulega jöfn, áður en jafnaðarmenn fengu völd á fjórða áratug tuttugustu aldar. Þessi velgengni hvíldi á traustu réttarríki með langa hefð að baki, frjálsum alþjóðaviðskiptum og ríkri samkennd, sem hefði haft í för með sér verulegt traust manna í milli, en það auðveldaði lífsbaráttuna.
(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 20. júlí 2024.)
19.8.2024 | 16:28
Kári Stefánsson og Matt Ridley
Í Morgunblaðinu 23. júlí deilir Kári Stefánsson forstjóri á vísindarithöfundinn Matt Ridley, sem var á rabbfundi í Háskólanum 17. júlí, meðal annars um uppruna kórónuveirunnar, en hún olli dauða meira en tuttugu milljóna manna og setti alla heimsbyggðina á annan endann í tvö ár. Kári segir, að Matt virðist hafa lagt áherslu á kenningar um uppruna veirunnar sem eru ekki vísindalegar vegna þess að það er ekki hægt að afsanna þær. Þær eru einfaldlega tilgátur sem eru studdar mjög fátæklegum gögnum ef nokkrum. Ég lærði það einmitt af vísindaheimspekingnum Karli R. Popper, eins og Kári hefur bersýnilega líka gert, að óhrekjanlegar kenningar eru varla vísindalegar. Þær mynda lokuð kerfi og geyma í sér skýringar á öllum frávikum, til dæmis marxismi og sálgreining. Þar hefur tilgátan alltaf rétt fyrir sér.
Ég bauð Kára á fundinn, en hann komst ekki. Hefði hann verið þar, þá hefði hann raunar heyrt mig spyrja Ridley, hvað þyrfti til að afsanna kenninguna um, að kórónuveiran hefði sloppið út af rannsóknarstofu í Wuhan, en Ridley telur það sennilegt og þó ekki sannað. Ridley svaraði: Ef eitthvert dýr finnst, sem ber veiruna í menn. Engin slík smitleið hefur fundist, ólíkt því sem var um aðra eldri kórónuveiru, sem upprunnin var í Guangdong-héraði í Kína og olli lungnafaraldri árið 2003 (SARS-1, sem kallað var, en heimsfaraldurinn núna heitir SARS-2). Tilgáta Ridleys um uppruna kórónuveirunnar er því í eðli sínu afsannanleg. Kári hefur rangt fyrir sér um þetta atriði. Væri hægðarleikur fyrir kínversk stjórnvöld að afsanna þessa tilgátu, væri hún röng, með því að opna allar gáttir fyrir vísindamönnum. Þess í stað hafa þau takmarkað mjög aðgang að upplýsingum. Hvers vegna hvílir þessi leynd yfir, ef engu er að leyna?
(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 27. júlí 2024.)
19.8.2024 | 16:26
Fólksfjölgun örvar framfarir
Árið 1968 gaf bandaríski vistfræðingurinn Paul R. Ehrlich út bókina Fólksfjölgunarsprengjuna (The Population Bomb). Upphafsorð hennar voru, að ekki væri lengur gerlegt að fæða allt mannkyn. Á næstu árum myndu hundruð milljóna falla úr hungri, hvað svo sem gert yrði. Margir aðrir samsinntu því, að fólksfjöldi í heiminum væri að nálgast þolmörk, til dæmis höfundar bókanna Endimörk vaxtarins og Heimur á helvegi, sem báðar komu út á íslensku um svipað leyti. En landi Ehrlichs, hagfræðingurinn Julian L. Simon, andmælti honum og kvað fólksfjölgun örva framfarir. Bauð hann Ehrlich veðmál. Hefði Simon rangt fyrir sér, þá ættu helstu hráefni að hækka í verði, því að þau væru að ganga til þurrðar. Ehrlich tók boðinu og fékk að velja fimm hráefni og eitt tímabil. Hann valdi kopar, króm, nikkel, tin og tungsten og næstu tíu ár. Áratugurinn leið, og þá var málið gert upp. Simon reyndist hafa rétt fyrir sér. Þessi hráefni höfðu öll lækkað í verði. Þau voru ekki að ganga til þurrðar. Ehrlich varð að greiða Simon umsamda upphæð. Því fer líka fjarri, að hrakspár Ehrlichs um yfirvofandi hungursneyðir vegna fólksfjölgunar hafi ræst. Staðbundnar hungursneyðir hafa verið fáar og allar vegna stríðsátaka. Miklu fleiri hafa nú nóg til hnífs og skeiðar en á nokkru öðru tímabili mannkynssögunnar. Sár fátækt eða örbirgð hefur snarminnkað. Árið 1820 voru jarðarbúar 1,1 milljarður, og þá bjuggu 965 milljónir við örbirgð, 90 af hundraði. Árið 2015 voru jarðarbúar orðnir 7,3 milljarðar, og þá bjuggu 734 milljónir við örbirgð, 10 af hundraði, aðallega í Afríku.
Fólksfjölgun og tímaverð
Í stórfróðlegri nýrri bók, Allsnægtum (Superabundance), leggja þeir dr. Marian Tupy, sérfræðingur í Cato-stofnuninni í Washington-borg, og prófessor Gale L. Pooley í Brigham Young-háskólanum á Havaí, út af hinu fræga veðmáli Ehrlichs og Simons. Þeir leiða sterk rök að tveimur kenningum: 1) Fólksfjölgun ætti ekki að vera áhyggjuefni við frjálst atvinnulíf, því að þar skapar hver nýr einstaklingur að jafnaði meiri verðmæti en hann neytir. Auðlindir eru síður en svo að ganga til þurrðar. 2) Framfarir hafa verið miklu örari og meiri en fram kemur í venjulegum mælingum, ef miðað er við tímaverð gæða frekar en peningaverð þeirra. Með tímaverði gæða eiga höfundarnir við þann tíma, sem það tekur að vinna fyrir gæðunum. Setjum svo, að brauðhleifur kosti 200 krónur, en maður fái í laun 2.000 krónur á tímann. Þá kostar hleifurinn sex mínútur. En gerum nú ráð fyrir, að hleifurinn hækki í 220 krónur, en tímakaupið í 2.400 krónur. Þá kostar hleifurinn fimm mínútur og 24 sekúndur. Tímaverð hans hefur lækkað. Afkoma neytandans hefur að sama skapi batnað. Hann hefur úr meiru að moða. Ef mönnum finnast þessar tvær kenningar Tupys og Pooleys heldur óvæntar, þá er það sennilega vegna þess, að þeir telja auðlindir, þar á meðal náttúruauðlindir, fasta og óbreytanlega stærð, svo að minna sé fyrir einn, þegar meira sé fyrir annan. Það er hins vegar rakinn misskilningur, eins og reynslan sýnir. Magn auðlinda er aðallega háð verði þeirra. Raunar er maðurinn sjálfur mikilvægasta auðlindin, segir Simon, uppspretta nýjunga, handhafi þekkingar og kunnáttu.
Því má ekki gleyma, að hver nýr einstaklingur er ekki aðeins munnur að metta, heldur líka hugur, sem getur aflað þekkingar og miðlað henni, og tvær hendur, sem beita má af kunnáttu og lagni. Hann er ekki aðeins neytandi, heldur líka framleiðandi, stundum jafnvel frumkvöðull. Höfundarnir nefna dæmi. Steve Jobs fæddist í Bandaríkjunum og var ættleiddur við fæðingu, en blóðfaðir hans var frá Sýrlandi. Erfitt er að ímynda sér, hvað hefði orðið úr honum, hefði hann fæðst og alist upp í Sýrlandi, en í Bandaríkjunum stofnaði hann hið myndarlega fyrirtæki Apple öllum til góðs. Hin gamalkunna mynd af mannþröng í tötrum með sultarglampa í augum, ýmist á Indlandi eða í Kína, var auðvitað ófölsuð, en hún var af aðstæðum, þar sem framtak einstaklinganna var lamað og fá sem engin tækifæri til að brjótast úr fátækt í bjargálnir. Framfarir verða við frelsi manna til að skapa, smíða ný tæki, stofna ný fyrirtæki, neyta þekkingar sinnar, kunnáttu og hæfileika hver á sinn hátt. Þar ræður síðan úrslitum aðgangurinn að mörkuðum, þar sem á það reynir, hvort nýjungar séu þarfar eða þarflausar.
Stórkostlegar framfarir
Þeir Tupy og Pooley taka mörg fróðleg dæmi um raunverulegar framfarir, eins og þær mælast í tímaverði. Eitt dæmið er, að árið 1800 kostaði það 5,37 vinnustundir venjulegs verkamanns að kaupa sér ljós í eina klukkustund. Nú kostar það innan við 0,16 sekúndur. Þetta er ótrúlegt. (Í fyrirlestrum mínum forðum í Háskólanum bar ég iðulega saman fyrirhöfnina við að framleiða eitt eintak af Njálu í lok þrettándu aldar og tímann, sem það tæki venjulegan launamann nú á dögum að vinna fyrir eintaki.) Ef til vill er eðlilegast að skoða þróunina síðustu sextíu árin, frá 1960. Jarðarbúum hefur fjölgað úr þremur í átta milljarða, en hráefni hafa samt sem áður fallið í tímaverði. Sum hráefni, gúmmí, te, tóbak, pálmaolía, kaffi og bómull, hafa lækkað um hvorki meira né minna 90 af hundraði. Að meðaltali hefur öll hrávara lækkað um 83 af hundraði. Landbúnaður í Bandaríkjunum er orðinn svo hagkvæmur, að aðeins starfa við hann um tveir af hundraði íbúa. Höfundar hafa reiknað út, að yrði landbúnaður annars staðar jafnhagkvæmur, þá gætu 146 milljónir hektara ræktaðs lands horfið aftur til náttúrunnar. Mér fannst einn samanburður í bók þeirra afar fróðlegur, þótt hann snerist raunar ekki um tímaverð. Öryggi í flugi hefur snaraukist. Frá 1968 til 1977 dó einn maður af hverjum 350.000 farþegum, sem stigu um borð í flugvél. En frá 2008 til 2017 dó einn maður af hverjum 7,9 milljónum.
Svo vel vill til, að annar höfundur bókarinnar, Marian Tupy, er staddur á Íslandi, og ætlar hann að rabba um hana við áhugamenn miðvikudaginn 24. júlí klukkan 16.30 síðdegis í stofu 101 á Háskólatorgi, HT-101, en á eftir verða frjálsar umræður. Tupy fæddist í Slóvakíu, ólst upp í Suður-Afríku, lauk doktorsprófi í alþjóðastjórnmálum frá St. Andrews-háskóla í Skotlandi, en býr nú í Bandaríkjunum. Hann er ritstjóri nettímarits um framfarir hjá Cato-stofnuninni og hefur gefið út eina bók áður. Mörg viðtöl eru til við hann á Youtube, þar á meðal eitt, sem Jordan Peterson tók, en á það hefur horft ein og hálf milljón manns. Margar spurningar hljóta að vakna við lestur bókar þeirra Pooleys. Hvernig stendur á því, að svo margir trúa því, að heimurinn fari versnandi? Gildir ekki lögmálið um minnkandi afrakstur um fólksfjölda eins og annað? Hafa andlegar framfarir (menn orðið betri menn) orðið jafnhliða hinum ótvíræðu efnislegu framförum síðustu tveggja alda? Hvernig á að bregðast við þeim, sem leggja ekkert af mörkum, þótt þeir séu fullfærir um það? Hvers vegna er kapítalisminn svo vinafár þrátt fyrir sköpunarmátt sinn? Rannsóknarmiðstöð í samfélags- og efnahagsmálum, RSE, heldur fundinn. Aðgangur er ókeypis og allir velkomnir.
(Grein í Morgunblaðinu 23. júlí 2024.)
18.7.2024 | 11:28
Kunnur vísindarithöfundur sækir Ísland heim
Einn kunnasti vísindarithöfundur heims, Matt Ridley, er staddur á Íslandi og ætlar að rabba við áhugamenn um stjórnmál, heimspeki og vísindi miðvikudaginn 17. júlí kl. 16.30 í stofu 101 á Háskólatorgi, HT-101. Er fundurinn á vegum RSE, Rannsóknamiðstöðvar um samfélags- og efnahagsmál. Ridley hefur skrifað fjölda bóka, og kom ein þeirra út á íslensku árið 2014, Heimur batnandi fer (The Rational Optimist). Hann er einn frjóasti hugsuður, sem nú er uppi, fjörugur fyrirlesari og lipur rithöfundur.
Þróunarkenning um kynlíf
Matthew White Ridley fæddist árið 1958, og var langalangafi hans hinn kunni húsameistari Sir Edwin L. Lutyens. Ridley lauk doktorsprófi í dýrafræði frá Oxford-háskóla árið 1983. Hann var vísindaritstjóri vikublaðsins Economist 19841987 og fréttaritari og síðan bandarískur ritstjóri blaðsins í Washington-borg 19871992. Eftir það hefur hann starfað sem sjálfstæður rithöfundur, en einnig haldið úti föstum dálki um vísindi í Wall Street Journal og The Times. Kona hans, Anya Hurlbert, er prófessor í taugalíffræði, og eiga þau tvö börn.
Árið 1993 gaf Ridley út bókina Rauðu drottninguna: kynlíf og þróun manneðlisins (The Red Queen: Sex and the Evolution of Human Nature). Nafnið vísar til rauðu drottningarinnar, sem kemur fyrir í bók Lewis Carrolls, Í gegnum spegilinn: og það sem Lísa fann þar(Through the Looking-Glass, and What Alice Found There), en sú bók er framhald Lísu í Undralandi og hefur komið út á íslensku. Rauða drottningin verður að hlaupa til þess að standa í stað. Í bókinni ræðir Ridley þá gátu, hvers vegna æxlun manna er tvíkynja, en ekki einkynja eins og margra annarra lífvera. Telur hann kynlíf með tveimur þátttakendum leiða til tiltölulega hagkvæmrar samsetningar erfðavísa. Jafnframt setur hann fram þá tilgátu, að í samkeppni einstaklinga um hylli hins kynsins hafi tilteknir hæfileikar valist úr, mannleg greind orðið til. Er bókin bráðskemmtileg aflestrar og full af hugvitsamlegum dæmum.
Þróunarkenning um dygðir
Árið 1996 gaf Ridley út bókina Uppsprettur dygðanna: Eðlisávísun mannsins og þróun samvinnu (The Origins of Virtue: Human Instincts and the Evolution of Cooperation). Þar heldur hann því fram, að maðurinn hafi í langri þróun öðlast sérstakan hæfileika til samskipta umfram önnur dýr, og þessi hæfileiki geri honum kleift að njóta ávaxta sjálfsprottinnar samvinnu. Maðurinn sé því ekki fæddur góður og spillist af því að búa með öðrum, eins og Rousseau og Marx kenndu, eða fæddur vondur og verði þess vegna að sæta hörðum aga, eins og Hobbes og Machiavelli trúðu, heldur verði hann smám saman góður á því að temja sér réttar reglur um samskipti, ekki síst frjáls viðskipti.
Næstu þrjár bækur Ridleys voru allar um mannlegar erfðir. Árið 1999 kom út Erfðamengi: Sjálfsævisaga tegundar í 23 köflum(Genome: The Autobiography of a Species in 23 Chapters), þar sem lýst er þeim litningum (chromosomes), sem ákveða erfðir mannsins. Árið 2003 kom út Eðli í krafti umhverfis: Erfðavísar: reynsla og það, sem gerir okkur mennsk (Nature via Nurture: Genes, Experience What Makes Us Human), þar sem lýst er samleik erfðavísa og umhverfis í þróun mannsins. Árið 2006 kom út Francis Crick: Maðurinn, sem réði táknmál erfðanna (Francis Crick: Discoverer of the Genetic Code), ævisaga hins heimskunna erfðafræðings. Hlaut Ridley verðlaun Vísindasögufélags Bandaríkjanna fyrir verkið. Í öllum þessum bókum naut sín hæfileiki Ridleys til að skrifa einfaldan texta um flókin mál.
Ritdeila við Bill Gates
Árið 2010 gaf Ridley út þá bók sína, sem til er á íslensku, Heimur batnandi fer. Ritdeila var háð um hana í Wall Street Journal í nóvember 2010. Í ritdómi sagðist auðjöfurinn Bill Gates sammála Ridley um, að auðlegð þjóða væri vegna viðskipta og verkaskiptingar. Þetta væri auðvitað ekkert nýtt, en Ridley tækist vegna þekkingar sinnar á dýrafræði að nefna mörg fróðleg dæmi. Gates kvaðst líka sammála Ridley um, að full ástæða væri til bjartsýni um framtíð mannkyns, væri rétt á málum haldið. Hins vegar væri hann ekki sami efasemdarmaður um þróunaraðstoð við Afríku og Ridley. Hann teldi einnig, að takmarka ætti mjög losun gróðurhúsalofttegunda. Í svari sínu kvaðst Ridley frekar treysta á tækniframfarir í krafti frelsis en framlög úr opinberum sjóðum, sem embættismenn ættu að ráðstafa. Frá 2010 hefur raunar orðið verulegur hagvöxtur í Afríku sunnan Sahara, en engum dettur í hug, að hann sé vegna þróunaraðstoðar. Erfiðlega hefur einnig gengið að ná samkomulagi um mikla takmörkun á losun gróðurhúsalofttegunda, enda með öllu óvíst, að neikvæðar afleiðingar hlýnunar séu meiri en hinar jákvæðu.
Árið 2015 gaf Ridley út bókina Þróun á öllum sviðum: Uppsprettur hugmynda (The Evolution of Everything: How Ideas Emerge). Þar útfærir hann þróunarkenningu Darwins: Sú regla, sem við sjáum í mannheimi og í dýraríkinu, er ekki sköpuð af neinum, heldur afleiðing náttúruvals, þar sem hæfustu tegundirnar, aðferðirnar og hugmyndirnar hafa haldið velli. Í mannheimi er þessi regla afleiðing víxlverkunar vitunda. Árið 2020 gaf Ridley út bókina Leið nýsköpunar og hvers vegna hún blómgast við frelsi (How Innovation Works: And Why It Flourishes in Freedom). Þar heldur hann því fram, að eitt helsta einkenni nútímans sé nýsköpun, en af henni hafi leitt stórkostlegar lífskjarabætur og margvíslegar róttækar breytingar mannlegs samlífs. En fáir skilji nýsköpun. Hún myndist aðallega að neðan og upp eftir í krafti frjálsra viðskipta, en ekki að ofan og niður eftir samkvæmt einhverjum áætlunum. Hún sé alltaf fólgin í mannlegum samskiptum, aðferð happa og glappa, tilrauna og mistaka. Hins vegar sé nýsköpun nú að minnka vegna opinberra afskipta og þunglamalegrar skriffinnsku.
Á slóð Leðurblökukonunnar
Ein nýjasta bók Ridleys hefur vakið mikla athygli, Faraldur: Leitin að upphafi kórónuveirunnar (Viral: The Search for the Origin of COVID-19) . Hann skrifar hana með dr. Alina Chan, sérfræðingi í Broad rannsóknarstofnuninni, sem Harvard-háskóli og Tækniháskólinn í Massachusetts, MIT, reka sameiginlega. Heimsfaraldurinn, sem kórónuveiran frá Kína olli, kostaði líklega um tuttugu milljónir mannslífa og var fimmti mannskæðasti faraldur mannkynssögunnar, á eftir Spánsku veikinni 19181920, Svartadauða hinum fyrri 541549, eyðnifaraldrinum frá 1981, og Svartadauða hinum síðari 13461353. Jafnframt hafði faraldurinn margvísleg áhrif á líf flestra jarðarbúa, samgöngur stöðvuðust, skólum var lokað, fyrirtæki hættu rekstri, að kreppti í atvinnulífi. Það skiptir því miklu máli að finna upphaf kórónuveirunnar, sem olli þessum ósköpum, svo að sagan endurtaki sig ekki, og er tómlætið um það furðulegt.
Í upphafi töldu flestir, að kórónuveiran hefði stokkið yfir í menn úr dýrum á útimarkaði í Wuhan-borg. Mörg dæmi voru kunn um áþekkan feril smitsjúkdóma, og veiran er náskyld ýmsum öðrum veirum, sem hleypt hafa af stað farsóttum, en fyrstu hýslarnir eru oftast leðurblökur. En gallinn var sá, að ekki fannst neitt dýr, sem átti að hafa borið þessa veiru í menn. Kínverski kommúnistaflokkurinn neitaði líka allri samvinnu við erlenda vísindamenn um rækilega rannsókn á upphafi veirunnar. Í Wuhan starfar mikil rannsóknarstofnun í veirufræði. Vefur hennar um veirugreiningar var skyndilega tekinn niður. Skráning dauðsfalla var í upphafi ekki eðlileg (þeir einir voru skráðir dánir af völdum veirunnar, sem sannanlega höfðu verið á útimarkaðnum). Margt annað furðulegt gerðist. Til dæmis var fréttamönnum meinaður aðgangur að koparnámu í Yunnan, þar sem nokkrir starfsmenn höfðu greinst með svipaðan veirusjúkdóm árið 2012. Þar var allt fullt af leðurblökum, sem báru í sér veirur sömu ættar og kórónuveiran skæða, og hafði forstöðumaður rannsóknarstofnunarinnar í Wuhan, dr. Shi Zhengli, iðulega kölluð Leðurblökukonan, margoft gert sér ferð þangað til að safna sýnum. Kórónuveiran er óvenjusmitnæm, vegna þess að hún er með sérstakt grip, sem auðveldar henni leið inn í mannslíkamann. Annaðhvort myndaðist þetta grip náttúrlega eða var sett utan á hana. Leðurblökukonan og bandarískur samstarfsmaður hennar, dr. Peter Daszak, höfðu einmitt sótt árangurslaust um styrk árið 2018 til að rannsaka, hvernig setja mætti slíkt grip inn í veirur sömu ættar. Daszak samdi ávarp, sem birtist í hinu virta læknatímariti Lancet 19. febrúar 2020 og 27 vísindamenn skrifuðu undir, þar sem þeir vísuðu algerlega á bug tilgátunni um leka frá rannsóknarstofu. Daszak leyndi því eins lengi og hann gat, að hann var einn höfundur ávarpsins og að hann hafði margvísleg tengsl við rannsóknarstofuna í Wuhan.
Bresk stjórnmál
Sjálfur telur Matt Ridley sennilegt, en þó ósannað, að kórónuveiran hafi lekið út af rannsóknarstofunni í Wuhan. En hann hefur haft margt fleira fyrir stafni en bókaskrif. Hann var stjórnarformaður Northern Rock bankans 20042007, en sá banki var eitt fyrsta fórnarlamb lausafjárskortsins, sem myndaðist skyndilega á fjármálamörkuðum árið 2007 og kom hart niður á bönkum með innlán til skamms tíma og útlán til langs tíma. Ridley, sem er fimmti vísigreifi Ridley og býr á sveitasetri í Norður-Englandi, sat í lávarðadeildinni bresku fyrir Íhaldsflokkinn 20132021. Þar var hann eindreginn stuðningsmaður útgöngu Bretlands úr Evrópusambandinu. Hann hefur því frá nógu að segja og ekki aðeins almæltum tíðindum.
(Grein í Morgunblaðinu 16. júlí 2024.)
Stjórnmál og samfélag | Breytt 19.8.2024 kl. 16:43 | Slóð | Facebook
18.7.2024 | 11:06
Úrslit kosninga
Tvennar kosningar voru nýlega háðar í Evrópulöndum, 30. júní og 7. júlí í Frakklandi og 4. júlí í Bretlandi. Af einhverjum ástæðum hafa vinstri menn á Íslandi rangtúlkað úrslitin sem sérstaka vinstri sigra.
Í Frakklandi sameinuðust vinstri flokkar í seinni umferð til að þrautnýta kosningafyrirkomulagið, en bandalag þeirra tapaði þrátt fyrir það 6%. Kjörsókn var talsvert meiri þá en í fyrri umferð. Miðflokkur Macrons tapaði 14% í seinni umferð, en miðflokkur gaullista 4%. Þjóðfylking Marine Le Pens bætti hins vegar við sig 20% í seinni umferð frá því í síðustu kosningum. Hún hlaut hins vegar ekki meiri hluta á franska þinginu eins og hún hafði vonað.
Í Bretlandi bætti Verkamannaflokkurinn við sig tæpum 2% og Frjálslyndi lýðræðisflokkurinn innan við 1%, þótt flokkarnir hefðu lengi verið í stjórnarandstöðu. Undir forystu Sir Keir Starmers hlaut Verkamannaflokkurinn lægra hlutfall en í síðustu kosningum. Íhaldsflokkurinn tapaði miklu fylgi, 20%, enda ráðvilltur og sjálfum sér sundurþykkur. Sigurvegari kosninganna var flokkur Nigel Farages, sem bætti við sig 12% og varð þriðji stærsti flokkurinn.
Í báðum löndum töpuðu mið- og hægri flokkar, sem hafa að engu vilja kjósenda um að stöðva hömlulausan straum hælisleitenda frá múslimalöndum og þróunina í átt til miðstýringar í Evrópusambandinu, fylgi til hægri flokka.
(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 13. júlí 2024.)
18.7.2024 | 11:03
Cluj, júní 2024
Cluj (frb. Klúds) er næststærsta borg Rúmeníu, og hefur Transylvaníu löngum verið stjórnað þaðan. Á þýsku hét Transylvanía áður fyrr Siebenbürgen, Sjöborgaland, og var Cluj ein borganna sjö og hét þá Klausenburg. Þá var Sjöborgaland hluti Habsborgarveldisins, en var sameinað Rúmeníu eftir fyrri heimsstyrjöld. Cluj er notaleg og hreinleg borg, og prýða hana mörg falleg hús frá Habsborgartímanum. Þar er stærsti háskóli Rúmeníu, Babes-Bolyai, og talaði ég þar 30. júní 2024 á ráðstefnu.
Erindi mitt nefndist Evrópusambandið eftir nýliðnar kosningar til Evrópuþingsins. Ég kvað evrópska kjósendur afdráttarlaust hafna tveimur hugmyndum, sem skriffinnarnir í Brüssel reyna að troða upp á þá. Önnur er ótakmarkaður innflutningur fólks, sem vill ekki laga sig að siðum og venjum Evrópuþjóða. Hin er afnám þjóðríkisins og tilraun til að breyta Evrópusambandinu í stórveldi, sem keppt gæti við Bandaríkin.
Hvað er til ráða? Að efla nálægðarregluna, sem er í orði kveðnu leiðarstjarna ESB, en hún er, að ákvarðanir séu teknar sem næst þeim, sem þær varða. Í því sambandi reifaði ég ýmsar tillögur, til dæmis um stofnun sérstaks dómstóls, sem úrskurðaði um verkaskiptingu og valdsvið ESB og aðildarríkja þess í ljósi nálægðarreglunnar, og um að flytja löggjafarvaldið frá framkvæmdastjórn ESB til Evrópuþingsins, en breyta framkvæmdastjórninni í stjórnsýslustofnun. ESB er komið til að vera, en kjörorð þess ætti auk frjálsra viðskipta að vera valddreifing.
(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 6. júlí 2024.)
Stjórnmál og samfélag | Breytt 19.8.2024 kl. 16:22 | Slóð | Facebook