Pólland

Þegar ég undirbjó fyrirlestur, sem ég flutti á dögunum um stjórnmálaskörunginn Winston Churchill, bar Pólland á góma í samtali við einn vin minn. Ég benti á, að eftir Münchenarsamkomulagið 1938 tóku Pólverjar þátt í að sundurlima Tékkóslóvakíu, stukku á hið varnarlausa ríki eins og hrægammur. Engu að síður fóru Vesturveldin í stríð við Þýskaland, eftir að Hitler réðst inn í Pólland að vestanverðu, en skömmu síðar réðst Stalín inn í landið að austanverðu (eftir leynisamkomulag við Hitler), en ekki var farið í stríð við hann.

Vinur minn benti mér þá á aðra athyglisverða staðreynd: Stríðið hófst til að frelsa Pólland úr klóm voldugs nágranna. En eftir stríð var það skilið eftir í klóm voldugs nágranna. Í þeim skilningi var stríðið tilgangslaust.

Hlutskipti Póllands á tuttugustu öld hefur verið sorglegt. Allri alvöru fylgir þó nokkurt gaman. Bandaríski kvikmyndaleikstjórinn Woody Allen sagði í kvikmyndinni Manhattan Murder Mystery frá 1993: „Ég get ekki hlustað mikið á Wagner. Mig fer þá að langa til að leggja Pólland undir mig.“ Hitler og aðrir nasistar höfðu mikið dálæti á þýska tónskáldinu Wagner.

Frjálslyndi flokkurinn íslenski, sem varð til upp úr 1924 og sameinaðist 1929 Íhaldsflokknum í Sjálfstæðisflokknum, hafði kjörorðið: „Ísland fyrir Íslendinga!“ Svipað kjörorð hafði heyrst í Svíþjóð 1886: „Sverige för Svenskarna!“ Þá sagði háðfuglinn Falstaff Fakir (sem hét raunar Wallengren), að sitt kjörorð væri: „Nordpolen åt nordpolackarne“ (Norðurpólinn fyrir Norður-Pólverjana).

Pólski háðfuglinn Stanislaw Lec lýsti einnig tuttugustu öldinni vel í tveimur umhugsunarverðum setningum í bókinni Úfnum hugsunum (Mysli nieuczesane), sem kom út 1959. Önnur er: „Þegar myndastyttur eru brotnar, ætti að hlífa stöllunum. Þeir koma alltaf í góðar þarfir.“ Hin setningin er spurning: „Teljast það framfarir, þegar mannæta notar hníf og gaffal?“

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 5. janúar 2013, sóttur í ýmsa staði í bók mína, Kjarna málsins. Fleyg orð á íslensku, sem er alltaf tilvalin tækifærisgjöf og fæst í öllum góðum bókabúðum, eflaust á viðráðanlegu verði.)