Valdsmenn standi ekki fyrir sólinni

Þýski rithöfundurinn Bertolt Brecht skrifaði í leikritinu Lífi Galileós 1939: „Hamingjusnautt er það land, sem þarf á hetjum að halda.“ Hann átti við það, að þær þjóðir væru sælastar, sem lentu ekki í slíkum háska, að þær þyrftu að kalla sér til fulltingis á hetjur með brugðinn brand.

Íslenska skáldið Jakob Thorarensen hafði orðað svipaða hugsun í kvæðinu „Vergangi“ 1922:

Einn háski í launsát liggur

gegn landsins glöðu vonum,

og hafið gát á honum,

það hermir gömul spá:

Hann felst í foringjonum,

þá Fróni liggur á.

Ef til vill var það í þessum anda, sem Jón Magnússon, forsætisráðherra 1917-1922 og 1924-1926, sagði: „Þeir eru alltaf að stagast á því, að ég sé enginn skörungur. En hvenær hef ég sagst vera skörungur, og hvað ætla þeir með skörung að gera?“ Jón var í eðli sínu mannasættir.

Skúli Þórðarson sagnfræðingur sagði nemendum sínum í Gagnfræðaskóla Austurbæjar um miðja síðustu öld: „Þar sem kóngarnir eru lélegir, þá líður fólkinu vel.“

Endurómar þar speki fornkínverska spekingins Laó Tse: „Stjórn, sem virðist duglaus, er oft affarasælust fyrir þjóðina. Ströng stjórn, sem skiptir sér af öllu, veldur þjóðinni ófarnaði.“

Stundum þarf á hetjum að halda. En oftast geta þjóðirnar bjargað sér af eigin rammleik í starfi og leik. Þá geta þær sagt hið sama við valdsmennina og forngríski spekingurinn Díógenes við Alexander mikla, sem spurði, hvort veita mætti honum einhverja ósk: „Já, að þú standir ekki fyrir sólinni.“

(Þessi fróðleiksmoli birtist í Morgunblaðinu 10. mars 2012.)