Krónan og umheimurinn

Mark Flanagan hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum bendir á það, að krónan auðveldaði Íslendingum að komast út úr kreppunni. Þetta blasir við, og sjálfur benti ég á það fyrir skömmu, að hin stórfellda gengisfelling krónunnar eftir bankahrunið var friðsamleg leið til að lækka laun. Hinn kosturinn, að lækka laun beint, hefði sennilega kostað blóðsúthellingar. Það er auðvitað aldrei gaman að lækka laun, en stundum verður að gera það vegna aðsteðjandi erfiðleika.

Til samanburðar má líta á ríkin á evrusvæðinu. Þau þeirra, sem þurfa að lækka laun vegna erfiðleika í atvinnulífi, til dæmis Írland og Grikkland, geta það ekki óbeint (með gengisfellingu). Þau verða að gera það beint, og það virðast þau ekki geta. Þau sitja þess vegna föst (og þess vegna þarf Evrópusambandið að veita þeim styrki, en það hét „millifærsluleið“ í minni æsku og þótti ekki eftirsóknarvert).

En það, sem er kostur frá einu sjónarmiði, er oft galli frá öðru sjónarmiði. Stuðningsmenn fastgengis (til dæmis upptöku evru eða tengingar við hana) hafa rétt fyrir sér um það, að peningar eiga að vera mælikvarðar á verðmæti og að það er ógott, ef sá mælikvarði er sífellt að breytast (eins og gerist með gengisfellingu). Mælikvarðar eiga eðli málsins samkvæmt að vera ósveigjanlegir.

Hvað er til ráða, þegar til langs tíma er litið? Þar hafa stuðningsmenn fastgengis meira til sín máls, að því er ég tel. Ekki má þó gleyma því, að Svisslendingar telja sér hag í að halda uppi sérstökum gjaldmiðli, og hefur hann raunar verið stöðugri en bandaríkjadalur, breskt pund og flestir forverar evrunnar. Það er líka umhugsunarefni, að ríki á jaðri stærri markaða eins og Kanada gagnvart Bandaríkjunum og Nýja Sjáland gagnvart Ástralíu halda uppi sérstökum gjaldmiðlum.

Til þess að Íslendingar taki upp fastgengisstefnu, þarf tveimur skilyrðum að vera fullnægt. Hið fyrra er, að laun séu sveigjanleg, jafnt niður og upp, svo að lækka megi þau beint án blóðsúthellinga, þegar að kreppir, eins og hlýtur stundum að gerast. Hið seinna er, að sá gjaldmiðill, sem miðað er við, annaðhvort beint eða óbeint, sé líklegur til að vera stöðugur, þegar til langs tíma er litið.

Ég á eftir að sjá þessum tveimur skilyrðum verða fullnægt. En vitaskuld gætu Íslendingar síðan tekið einhliða upp annan gjaldmiðil, ef þeir vilja. Þetta gætu þeir gert með svonefndu myntslátturáði (currency board): Þeir prentuðu þá eigin krónur, en í beinu og föstu og órjúfanlegu hlutfalli við hinn erlenda gjaldmiðil.

Þetta er ekki ævintýralegri lausn en svo, að Hong Kong-búar hafa þennan hátt á; þeir eru tengdir bandaríkjadal. Lúxemborgarmenn gerðu þetta líka fyrir daga evrunnar; þá var Lúxemborgarfranki tengdur belgískum franka í hlutfallinu 1:1. Hægust eru heimatökin: Þetta kerfi stóð á Íslandi til 1922. Fyrir þann tíma var íslensk króna jafngild hinni dönsku, tengd henni í hlutfallinu 1:1.

Margt fleira er til á himni og jörð en evruspekina dreymir um, svo að orðum Shakespeares sé lítillega vikið við.