Evrópa, Evrópa

Ég er Evrópusinni í þeim skilningi, að ég tel Ísland tvímælalaust Evrópuríki, þótt sjálfur vilji ég ekki síður horfa vestur um haf, eins og Jónas Jónsson frá Hriflu, sem skírði stefnu varnarsamstarfs við Bandaríkin „Leifslínuna“ eftir Leifi heppna Eiríkssyni, en hann fann sem kunnugt er Vesturheim. Hvað sem því líður, er menning okkar evrópsk. Við erum Evrópumenn. Þar eigum við heima, og þar viljum við vera.

Hvað er Evrópa? Það er síður landfræðilegt hugtak (Evrópa er stór útskagi, ekki heimsálfa) en menningarlegt og sögulegt. Ég hef raunar flutt um þetta mál fyrirlestur, í München 1990. Þar sagði ég, að Evrópa væri hugtak, sem herst hefði í eldi, því að það hefði myndast við varnir hinna vestrænu þjóða gegn múslimum. Fyrst hefði Karl Martel hrundið árás þeirra við Poitiers í Frakklandi haustið 732. Síðan hefðu Austurríkismenn (með aðstoð vaskra Pólverja) hrundið árás þeirra í umsátrinu um Vínarborg haustið 1683.

Ég minnti í lestri mínum í München á fræg orð breska sagnaritarans Gibbons, sem bar Evrópu sinnar tíðar saman við Rómaveldi. Munurinn var sá, að ein lög giltu og einn keisari sat í Rómaveldi. Ef maður varð andstæðingur hans, þá voru honum allar bjargir bannaðar. En þótt Evrópa seinni tíðar væri síður en svo fullkomin, áttu andófsmenn og óvinsælir minnihlutahópar sér þar oftast einhverjar undankomuleiðir, því að Evrópa skiptist í margar stjórnmálaeiningar. Gyðingar og Húgenottar gátu flutt sig um set, þegar konungar vildu ekki lengur una frelsi þeirra. John Locke leitaði skjóls í Hollandi, á meðan skoðanabræður hans voru ofsóttir á Englandi.

Fjölbreytnin er aðal Evrópu, undankomuleiðirnar, áfrýjunarmöguleikarnir, griðastaðirnir, og án þess er frelsið orðið tómt. Í tuttugu ólíkum löndum eru gerðar tuttugu ólíkar tilraunir um tilhögun stjórnmála, og þannig læra menn hver af öðrum án þess að þurfa að endurtaka öll mistök hver annars. En þegar allt hefur verið samræmt, hvernig á að forðast mistök og læra af reynslunni? Er eina svarið, að stjórnarherrarnir í Brüssel séu óskeikulir?

(Alvara er í gamla slitna gamninu um, að við viljum öll Evrópu, þar sem Bretar eru lögregluþjónar, Þjóðverjar verkfræðingar, Frakkar matreiðslumeistarar, Svisslendingar bankamenn og Ítalir elskhugar, en við ættum á hætta að fá yfir okkur Evrópu, þar sem Þjóðverjar eru lögregluþjónar, Bretar matreiðslumenn, Frakkar verkfræðingar, Svisslendingar elskhugar og Ítalir bankamenn. Er sjálfgefið, að evran velji sér ætíð hinn þrönga veg þýska marksins frekar en hinn breiða veg grísku drökmunnar?)

Það breytir því ekki, að Evrópusambandið er góð hugmynd fyrir Þjóðverja og Frakka, sem bárust á banaspjót öldum saman. Þessar þjóðir smíðuðu sem betur fer plóga úr sverðum, þótt friðurinn í Evrópu eftir 1945 sé raunar frekar Bandaríkjamönnum með sinn öfluga her að þakka en sérstökum friðarvilja Þjóðverja og Frakka. Evrópusambandið er líka góð hugmynd fyrir Pólverja og Eystrasaltsþjóðirnar, sem vilja öfluga bandamenn gegn rússneska birninum.

En af þessu leiðir ekki, að Evrópusambandið sé góð hugmynd fyrir Svisslendinga, Norðmenn eða Íslendinga, sem hafa ekki sömu reynslu og standa ekki andspænis sama vanda og þessar þjóðir. Ég er að vísu einn þeirra, sem vill alls ekki þvertaka fyrir það, að Íslendingar gangi einn góðan veðurdag í Evrópusambandið, ef aðstæður krefjast þess. Ekki hefur grönnum okkar, Dönum, Svíum eða Finnum, orðið verulega meint af aðild. En ég sé ekkert, sem knýr okkur beinlínis inn í sambandið.

Það er að minnsta kosti deginum ljósara, að verulegur meiri hluti þjóðarinnar er um þessar mundir andvígur aðild. Einum stjórnmálaflokki tókst í þeirri upplausn, sem tók við eftir bankahrunið, að neyða Alþingi til að samþykkja aðildarumsókn. Þessi skyndiákvörðun á sér engar rætur í vilja þjóðarinnar. Hún er ekki ígrunduð niðurstaða.

Evrópusambandið hlýtur vitanlega jafnan að vera á dagskrá hér á landi, því að okkur ríður á að hafa gott samstarf við þjóðir Evrópu, selja þeim eins og öðrum þjóðum fisk, rafmagn og ferðamannaþjónustu og vonandi margt fleira. En við ættum að taka Evrópusambandsaðild af dagskrá í bili og nýta kraftana í tímabærari og brýnni verkefni.