Prakkaraskapur Helgu Kress

Ég gat ekki annað en kímt, þegar ég las frétt mbl.is um það, að fullt hefði verið út að dyrum á fyrirlestri Helgu Kress í Háskólanum í dag. Minn gamli kennari og prófarkalesari er alltaf sami prakkarinn. Hún hafði boðað, að í fyrirlestrinum myndi hún gagnrýna nokkur rit, þar á meðal bók Böðvars Guðmundssonar, Enn er morgunn. Auðvitað vakti hún með því forvitni margra, enda er Böðvar fyrrverandi eiginmaður hennar og efnið í hinni ágætu skáldsögu hans um sumt sótt í ævi tengdaföður hans, Brunos Kress málfræðings. En Helga tilkynnti áheyrendum, að hún hefði ekki nægan tíma til þess að ræða um þessa bók og nokkrar aðrar, sem minnst hafði verið á í fundarboði, heldur yrði hún að einskorða sig við skáldsögu eftir Hallgrím Helgason.

Og það var ekki nóg með, að Helga gabbaði forvitið fólk til að sækja fyrirlestur sinn, heldur lék hún sér líka að því. Í frétt mbl.is segir: „Helga sagði að munurinn á meðferð Halldórs Laxness á persónum sínum væri sá að Halldór skaðaði ekki sínar persónur. Það gerði Hallgrímur á hinn bóginn.“

Svo að Halldór Kiljan Laxness skaðaði ekki söguhetjur sínar eða fyrirmyndir þeirra úr veruleikanum? Hvað um Ólaf Kárason Ljósvíking, sem stendur nærri Magnúsi Hj. Magnússyni og myndi teljast barnaníðingur á nútímamáli? Eða Pétur Þríhross, sem á sér augljósa fyrirmynd í Jónasi Jónssyni frá Hriflu? Eða forsætisráðherrann í Atómstöðinni, sem er vitaskuld Ólafur Thors, eins og Einar Olgeirsson og fleiri bentu á? Eða Búa Árland, en heimili hans minnir mjög á heimili Guðmundar Vilhjálmssonar forstjóra, mágs Ólafs Thors? Ekki skal gleyma Ólafi Noregskonungi Haraldssyni í Gerplu, en það tók Sigurð Nordal mörg ár að jafna sig á meðferðinni þar á þessum þjóðardýrlingi Norðmanna. (Um þetta má allt lesa nánar í þremur bindum ævisögu Laxness eftir gamlan nemanda Helgu, Hannes Hólmstein Gissurarson.)

Laxness var að því leyti líkur Dante, að hann notaði einmitt skáldskapinn til að ná sér niðri á andstæðingum sínum. Þetta vissi Helga Kress vel, en hún kaus að gera gys að áheyrendum sínum, koma upp um fáfræði þeirra. Alltaf sami prakkarinn, Helga!

Hvort hafa þau áhyggjur af fátæku fólki eða ríku?

Jóhanna Sigurðardóttir hefur það sigri hrósandi eftir einum af blaðafulltrúum sínum, Stefáni Ólafssyni félagsfræðingi, að munurinn á tekjum hinna tekjulægstu og hinna tekjuhæstu hafi minnkað.

Þetta er eflaust rétt. En þau Jóhanna og Stefán leggja minni áherslu á hitt, að kjör hinna tekjulægstu hafa líka versnað. Kjör þeirra hafa hins vegar ekki versnað eins mikið og kjör hinna tekjuhæstu.

Þau Jóhanna og Stefán koma upp um það, að þau eru ekki fylgismenn bandaríska heimspekingins Johns Rawls, sem upplýstir íslenskir jafnaðarmenn hafa þó viljað kenna sig við.

Rawls sagði, að það skipulag væri réttlátast, þar sem kjör hinna tekjulægstu væru eins góð og þau gætu framast orðið. Fyrir honum var aðalatriðið, að kjör hinna tekjulægstu bötnuðu. Hann hafði áhyggjur af hinum fátæku, ekki hinum ríku.

Jóhanna og Stefán hafa hins vegar engar áhyggjur af hinum fátæku. Þeim er sama, þótt kjör þeirra hafi versnað. Þau hafa aðeins áhyggjur af hinum ríku. Mikið skal til vinna, svo að kjör þeirra versni.

Margrét Thatcher lýsti þessu vel í umræðum í breska þinginu, sama dag og hún lét af völdum. Sósíalistar telja aðalatriðið vera, að bilið milli ríkra og fátækra, hinna tekjuhæstu og hinna tekjulægstu, sé sem minnst. Þeir skeyta síður um hitt (þótt John Rawls hafi lagt áherslu á það), hver kjör hinna fátæku, hinna tekjulægstu, séu.

Það hefur hins vegar komið skýrt fram í rannsóknum, að kjör hinna tekjulægstu eru best við kapítalisma. Og það, sem mikilvægara er: Tækifæri þeirra til að brjótast úr fátækt til bjargálna eru flest við kapítalisma.

Munurinn á vinstri mönnum eins og Jóhönnu Sigurðardóttur og Stefáni Ólafssyni og okkur hægri mönnum er, að þau hafa áhyggjur af góðum kjörum hinna ríku, en við höfum áhyggjur af lökum kjörum hinna fátæku. Þau vilja minnka muninn á milli ríkra og fátækra, en við viljum fjölga tækifærum til að brjótast úr út fátækt, hækka tekjur sínar.