Grein mín í Tímariti Máls og menningar

Hausthefti Tímarits Máls og menningar er nýkomið út, og er þar prentað svar mitt við ádeilu Árna Björnssonar þjóðháttafræðings á bók mína, Íslenska kommúnista 1918–1998, en hún birtist í sumarhefti Tímaritsins. Mun eflaust mörgum þykja við Árni fara út í nokkur smáatriði og jafnvel aukaatriði í þessum umræðum, en ég taldi þó rétt að svara honum rækilega og þá hverju einasta atriði, er hann fann að bók minni.

Stjórnmáladeilur á Íslandi snerust í sextíu ár að miklu leyti um kommúnismann í orði og verki. Þetta efni er því mikilvægt, og það er síður en svo útrætt. Sjálfur komst ég að þeirri niðurstöðu í bók minni, að íslenskir kommúnistar hefðu verið jafnmiklir kommúnistar og gerðist annars staðar, en ekki „þjóðlegir verkalýðssinnar“, eins og sumir halda þó fram. Kommúnistaflokkurinn hefði verið venjulegur kommúnistaflokkur. Sósíalistaflokkurinn hefði alla tíð verið undir stjórn kommúnista eins og Brynjólfs Bjarnasonar og Einars Olgeirssonar, þótt hann hefði vissulega ekki verið yfirlýstur kommúnistaflokkur. Alþýðubandalagið hefði verið samsettari flokkur eða blendnari, sem ekki væri eðlilegt að telja kommúnistaflokk, en harður kjarni stalínista hefði samt haft þar veruleg áhrif og ítök.

Það er raunar umhugsunarefni, eins og ég benti á, að forystusveit Alþýðubandalagsins (þar á meðal þau Svavar Gestsson og Margrét Frímannsdóttir) lét það verða sitt síðasta verk að fara í boði kommúnistaflokks Kúbu suður í þá þrælakistu haustið 1998.

Litla gula hænan

Ég er í hópi þeirra fjölmörgu Íslendinga á síðustu öld, sem lærðu að lesa á Litlu gulu hænunni, sem Steingrímur Arason, kennari og uppeldisfrömuður, tók saman og kom fyrst út árið 1930. Ég man enn um hvað sagan var. Litla gula hænan hafði fundið hveitifræ. Því þurfti að sá, þá að slá hveitið og þreskja, mala kornið og baka úr því brauðið. Þegar átti að vinna sögðu svínið, kötturinn og hundurinn öll við litlu gulu hænuna: „Ekki ég.“ Þegar átti hins vegar að gæða sér á brauðinu sögðu svínið, kötturinn og hundurinn: „Nú get ég.“ Þessi dýr vildu seilast til afurðar af vinnu annarra. Sagan á sér augljósar hliðstæðar í ýmsum stjórnmálastefnum, sem nú eru ofarlega á baugi.

 

Flosi Ólafsson leikari lærði eins og ég að lesa á Litlu gulu hænunni og orti:

 

Las ég mér til menntunar
margan doðrant vænan,
en lærdómsríkust lesning var
litla gula hænan.

 

Hitt vita færri, að Steingrímur Arason staðfærði söguna úr bandarískri barnabók (sennilega með rætur í rússneskri þjóðsögu) um „the little red hen“, sem var í vinfengi við latan hest, syfjaðan kött og háværa gæs. Hún fann fræ og fékk þá hugmynd að sá því. Þá sögðu hesturinn, kötturinn og gæsin einum rómi: „Ekki ég.“ Hið sama gerðu þau, þegar hænan sló hveitið, þreskti það, malaði og bakaði. En þegar litla rauða hænan spurði, hver vildi éta með henni brauðið sögðu allir: „Nú get ég.“ En þá sagði litla rauða hænan: „Nei, ég ætla að éta brauðið ein.“

En það er ekki hættulaust að vera í einhverjum hópi eini einstaklingurinn, sem sýslar við arðbæra iðju, eins og ljóð Andra Snæs Magnasonar sýnir:

Ekki ég
voru síðustu orð
litlu gulu hænunnar.