Jóhönnu ber að víkja

Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra segir bersýnilega ósatt um aðdragandann að ráðningu Más Guðmundssonar seðlabankastjóra. Hún lætur trúnaðarmenn sína, Láru V. Júlíusdóttur í bankaráði Seðlabankans og Ragnheiði Arnljótsdóttur í forsætisráðuneytinu, hins vegar hylma yfir með sér. Það er óhugsandi, að ráðuneytisstjórinn í forsætisráðuneytinu hafi gengið frá ráðningarkjörum Más án samráðs við Jóhönnu. Því trúir enginn.

Það er síðan fáránlegt, að starfsfólk ráðuneytisins fékkst við það að semja við Má um launakjör, á sama tíma og fjöldi annarra manna sóttu um seðlabankastjórastöðuna í þeirri trú, að henni væri óráðstafað. Það hlýtur að vera brot á stjórnsýslureglum, auk þess sem það er fullkomin óvirðing við aðra umsækjendur.

Ég tek undir leiðara Morgunblaðsins í gær, 8. júní:

Það er tilgangslaust að deila um það lengur að Jóhanna sagði ekki satt í hinu umtalaða máli, másgeitar-málinu. En hitt er verra að nú bendir margt til að allt hið flókna umsóknarferli sem sett var á svið um bankastjórastarfið hafi einmitt verið það, eingöngu sviðsetning. Hvenær hefur það gerst nokkurs staðar, nokkurn tímann að umsækjandi um starf hafi verið í hörku launaþjarki á umsóknartímanum og haft í hótunum um að segja af sér starfinu sem hann var ekki búinn að fá ef hann nyti ekki þeirra launa sem hann vildi?

En hvar eru allir álitsgjafarnir, sem venjulega ná ekki upp í nefið á sér af hneykslun, sé bókstafnum ekki fylgt í einu og öllu? Hvar er til dæmis umboðsmaður Alþingis, sem getur tekið mál upp að eigin frumkvæði og hefur gert það? Eða dr. Sigurbjörg stjórnsýslufræðingur, sem hefur látið móðan mása af minna tilefni?

Jóhanna Sigurðardóttir verður að víkja. Hún hefur sýnt það í stuttri dvöl sinni í forsætisráðuneytinu, að hún ræður ekki við það starf. Nú hefur hún gerst sek um brot, sem í öllum grannríkjum okkar yrði til þess, að ráðherra segði af sér.

Fyrirsjáanleg niðurstaða ríkissaksóknara

Mér kemur ekki á óvart, að ríkissaksóknari telji ástæðulaust að hefja sakamálarannsókn á hendur þremur bankastjórum Seðlabankans fyrir hrun, þeim Davíð Oddssyni, Eiríki Guðnasyni og Ingimundi Friðrikssyni. Um hvaða lögbrot áttu þeir að vera sekir?

Í skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis á bankahruninu voru, þegar grannt er skoðað, settar fram tvær aðfinnslur að embættisfærslum seðlabankastjóranna. Annað atriðið var, að þeir hefðu ekki komið í veg fyrir stofnun Icesave-reikninga Landsbankans. Til þess höfðu þeir enga lagaheimild, eins og nefndinni var skilmerkilega bent á. Þessi aðfinnsla er beinlínis röng efnislega.

Hitt atriðið var, að ekki hefðu verið fyllt út rétt eyðublöð, þegar ríkið gerði að ráði Seðlabankans kauptilboð í hlutabréf í Glitni. Þessi aðfinnsla er smávægileg og í rauninni hlægileg. Þetta var í miðri hörðustu lánsfjárkreppu í áttatíu ár. Um allan heim voru bankastjórar að reyna að bjarga bönkum úr þroti. Taka varð skyndilegar ákvarðanir með litlar upplýsingar í höndum. Það lá í eðli máls, að ekki var unnt að gæta ströngustu stjórnsýslureglna við þetta kauptilboð.

Jafnvel þótt einhverjir væru sammála nefndinni um, að seðlabankastjórarnir hefðu gerst sekir um vanrækslu í starfi, eins langsótt og það er, leiddi ekki af því, að þeir hefðu brotið lög. Vanræksla er ekki lögbrot, nema í henni felist stórfellt og vítavert gáleysi. Þegar af þeirri ástæðu var niðurstaða ríkissaksóknara fyrirsjáanleg.

Mér kom frekar á óvart, að Rannsóknarnefndin skyldi setja fram þessar tvær aðfinnslur við embættisfærslur seðlabankastjóranna. En eflaust hefur verið hart lagt að nefndarmönnum að firra Davíð Oddsson ekki ábyrgð á bankahruninu. Mikinn styrk þarf til að láta ekki undan slíkum goluþyt.

Þrátt fyrir þetta vann nefndin í aðalatriðum gott starf. Skýrsla hennar er afar fróðleg, og í henni kemur skýrt fram, að hin innlenda ábyrgð á bankahruninu lá vitanlega hjá bankamönnunum sjálfum, þó aðallega hjá Jóni Ásgeiri Jóhannessyni og klíku hans, sem hafði ítök í öllum þremur íslensku viðskiptabönkunum og misnotaði þau herfilega.

Gróa á Efstaleiti, eins og Egill Helgason er nú jafnan kallaður eftir hina snjöllu vísu Þórarins Eldjárns um hann, bloggar hins vegar um það í dag í kvörtunartón, að enginn þurfi að sæta ábyrgð á Íslandi, þótt hann bæti því við, að sennilega hafi seðlabankastjórarnir ekki brotið nein lög. Má ég spyrja Gróu á Efstaleiti: Misstu seðlabankastjórarnir ekki störf sín? Og hefði átt að hefja sakamálarannsókn á hendur þeim, jafnvel þótt þeir hefðu ekki verið taldir sekir um nein lögbrot?

Enn um Ísraelsmenn og vændiskaupendur

Ég benti hér í gær á sjónarmið tveggja óvinsælla minnihlutahópa, sem eiga sér formælendur fáa, Ísraelsmanna og vændiskaupenda. Ég ætlaði ekki nauðsynlega að taka undir þessi sjónarmið, en taldi rétt að vekja athygli á þeim. Fjölmiðlar gera þeim lítil sem engin skil, ekki heldur þeir fjölmiðlar, sem á hvílir lagaskylda um óhlutdrægni (og ef til vill síst þeir).

En hér vil ég vitna í tvenn snjöll ummæli.

Önnur ummælin eiga vel við um Ísraelsmenn:

Cet animal est très méchant,
Quand on l’attaque il se défend.
Þetta dýr er afar grimmt:
Það ver sig, þegar á það er ráðist.

Þetta er franskur söngtexti frá 1868 eftir ókunnan höfund.

Hin ummælin eiga vel við í umræðum um það, sem menn vilja leyfa eða að minnsta kosti þola án þess að þurfa nauðsynlega að vera hrifnir af því, en vændi er einmitt þeirrar tegundar. Þau eru eftir dr. Guðmund Magnússon, prófessor og háskólarektor:

Ég er bindindismaður fyrir sjálfan mig, en ekki fyrir aðra.

 

Ísraelsmenn og vændiskaupendur

„Þar eru menn frjálsir sem þeim er óhætt að afla sér óvinsælda.“ (Adlai Stevenson í ræðu í Detroit 7. október 1953.)

Ég skrifa pistla mína hér síður en svo til þess eins að ganga fram af mönnum, en ef ég tel mig hafa sterk rök fyrir máli mínu eða einhver sjónarmið fram að færa, sem vanrækt hafa verið og eru þó gild (jafnvel þótt aðeins sé á takmörkuðu sviði), þá er ég alls óhræddur, þótt einhverjir hneykslist á pistlum mínum, afflytji mál mitt eða reyni að hlæja mig niður. Hlátur er hvort sem er ekki rök.

Tveir hópar njóta bersýnilega ekki sannmælis í fjölmiðlum þessa dagana og raunar ekki þessi misserin. Er sú skoðun mín vitanlega óháð því, hvort ég hafi sjálfur samúð með þessum hópum eða ekki. (Ég hef þegar vikið á þessum vettvangi að þriðja hópnum, sem sumir vilja svipta öllum réttindum, bankamönnum, og ætla ekki að endurtaka það hér í bili.)

Annar þessara hópa er Ísraelsmenn. Af fréttum má ráða, að þeir ráðist af einskærri mannvonsku á „hjálparskip“ á siglingu til Gaza-svæðisins. Lítt eða ekki er greint frá eftirfarandi staðreyndum, sem skipta þó höfuðmáli:

• Hryðjuverkasamtök Palestínu-Araba hafa um langt skeið stundað það að senda mannskæðar eldflaugar frá Gaza-svæðinu inn til Ísraels.
• Hergögn sín fengu hryðjuverkamennirnir sjóleiðis. Ísraelsmenn settu hafnbann á Gaza-svæðið til þess að reyna að stöðva þetta.
• „Hjálparskipin“ sigla til Gaza, þótt stjórnendur þeirra viti  vel af þessu hafnbanni og ástæðunum til þess. Ísraelsmenn hafa boðist til að koma sjálfir þeim hjálpargögnum, sem skipin flytja, á Gaza-svæðið. Því boði hefur verið hafnað.
• Augljós ástæða er til þess, að Ísraelsmenn vilja ekki, að „hjálparskipin“ flytji vöru sína eftirlitslaust á Gaza-svæðið. Þeir óttast, að þar kunni að leynast með hergögn (þótt eflaust sé mestallur varningurinn nauðsynjavara fyrir hina hrjáðu íbúa).

Raunar mátti sjá á fréttamyndum, að ekki voru allir um borð í þessum „hjálparskipum“ neinir sakleysingjar. Sumir þeirra virtust vera þaulæfðir vígamenn. Aðrir hafa eins og fyrri daginn óviðráðanlega löngun til að verða píslarvottar.

Hinn hópurinn, sem nýtur ekki sannmælis hér, sérstaklega ekki í fjölmiðlum, er vændiskaupendur. Mér er það óskiljanlegt, hvers vegna vændiskaup eru ólögleg á Íslandi. Hvar er glæpurinn? Hefur lögreglan ekki í nógu að snúast við það að verja okkur gegn þeim, sem vilja berja okkur, brjótast inn til okkar og hafa fé af okkur með blekkingum?

Þarf að bæta þessu verkefni á hana og dreifa þannig kröftum hennar? Aðalatriðið er þó það, að þessir menn gera öðrum ekki mein með kaupum sínum. Vitaskuld hljótum við öll að vera andvíg því, sem oft er nefnt, ef stúlkur eru neyddar til vændis gegn vilja sínum. En hlutverk lögreglunnar á þá að vera að koma í veg fyrir það og það eitt, ekki að ryðjast inn í svefnherbergi fólks og hafa afskipti af því, hvað það gerir þar hvert við annað.

Ef um er að ræða frjálsa og fullveðja einstaklinga, þá eiga þeir að fá að semja sín í milli um (nánast) allt það, sem þeir vilja, svo framarlega sem það bitnar ekki á öðrum.

(Ég setti smáfyrirvara, — nánast, — því að hugsanlegt er, að löggjafinn megi og eigi að banna sum kaup, til dæmis ef einhver vill selja sig í óafturkallanlegan þrældóm eða láta drepa sig gegn þóknun. Sérstök rök eru gegn slíkum kaupum. En vændi er allt annars eðlis, enda elsta atvinnugreinin, eins og stundum er sagt.)

Ef stúlkur vilja selja blíðu sína, þá eiga þær að mega það. Ef einhverjir vilja kaupa þessa þjónustu af þeim, þá eiga þeir að mega það.

Höfum við gleymt umburðarlyndiskröfunni? „Ég er andvígur því, sem þú gerir, en ég berst fyrir rétti þínum til að gera það.“

Ættum við ekki að rifja upp meginregluna um frjáls viðskipti, sem orðuð er fagurlega í Árna sögu biskups? „Falslaus kaup skulu föst vera, þau er einskis manns rétti er hrundið í.“

Styrkir fyrirtækja til stjórnmálaflokka

Er eðlilegt, að fyrirtæki styrki stjórnmálaflokka eða stjórnmálamenn? Svarið hlýtur að fara eftir eðli hvers fyrirtækis. Ef það er í eigu einstaklings, þá er ekkert því til fyrirstöðu. Eigandinn fer með eigið fé, ekki annarra, og það er þáttur í almennum mannréttindum að eiga þess kost að afla hugmyndum brautargengis, meðal annars með fjárframlögum.

Málið vandast, ef fyrirtækið er almenningshlutafélag með mörgum hluthöfum. Stjórnendur slíks fyrirtækis fara ekki með eigið fé, heldur annarra. Þeir eru ráðnir til að reka fyrirtækið með sem mestum arði. (Hér á ég aðeins við venjuleg atvinnufyrirtæki, ekki líknar- eða mannúðarsamtök eða verkalýðsfélög.) Þann arð, sem þessum stjórnendum tekst að afla, eiga þeir undir venjulegum kringumstæðum að greiða út til hluthafanna, sem síðan ráðstafa því fé að eigin vild.

Hitt er annað mál, að leiða má rök að því, að venjulegu atvinnufyrirtæki sé í hag að vinna að sem hagstæðustu almennu umhverfi fyrir atvinnulífið. Útgjöld í því skyni séu jafneðlileg og útgjöld til kynningar eða áskriftargjöld að Samtökum atvinnulífsins eða Viðskiptaráðinu. Þess vegna kann að vera réttlætanlegt, að fyrirtæki styrki þá stjórnmálamenn og þá stjórnmálaflokka, sem hlynntir eru frjálsu atvinnulífi. Þegar stjórnendur almenningshlutafélags styrkja slíka aðila, eru þeir í raun að gæta hinna almennu hagsmuna hluthafanna af því, að umhverfið sé hagstætt fyrir atvinnulífið.

Þegar stjórnendur almenningshlutafélaga styrkja hins vegar stjórnmálamenn og stjórnmálaflokka, sem fjandsamlegir eru hinu frjálsa atvinnulífi, eru þeir að vinna gegn hagsmunum fyrirtækisins og með því hluthafanna. Þá gengur þeim eitthvað óeðlilegt til.

Þess vegna voru — og eru — styrkir fyrirtækja, stórra og smárra, til Sjálfstæðisflokksins eðlilegir, því að hann er einn flokka hlynntur frjálsu atvinnulífi, hagstæðu almennu umhverfi fyrir atvinnufyrirtæki. Á sama hátt voru — og eru — styrkir, sem stjórnendur almenningshlutafélaga veita vinstri flokkum og vinstri mönnum, óeðlilegir. Hið eina, sem vakir fyrir stjórnendum almenningshlutafélaga með slíkum styrkjum, er að kaupa einstaka menn eða flokka til einhvers, sem ekki er í samræmi við yfirlýsta vinstri stefnu þeirra.

Hvað getur það verið? Oftast hygg ég, að það sé að kaupa sig frá áreitni. Tveir atvinnurekendur sögðu mér á sinni tíð, að þeir hefðu báðir veitt Alþýðubandalaginu styrki í því skyni. Þótt forsvarsmenn þess flokks harðneituðu því jafnan, að þeir tækju við styrkjum frá fyrirtækjum, var það ósatt: Annar þessara atvinnurekenda sagði mér, að þáverandi formaður Alþýðubandalagsins hefði jafnvel sjálfur komið heim til sín og tekið við styrknum til flokksins í reiðufé. Ekki var um það talað, en gengið að því vísu, að Þjóðviljinn (þáverandi blað Alþýðubandalagsins, sem nú er dautt og lítt harmað) hlífði fyrirtæki hans í skrifum sínum.

Þótt styrkir fyrirtækja til Sjálfstæðisflokksins og sjálfstæðismanna séu rökréttir, á sama hátt og þeir eru órökréttir til vinstri flokka og vinstri manna, er annað mál, að slíkir styrkir mega auðvitað ekki verða svo háir, að einstakir aðilar öðlist úrslitaáhrif, eignist menn með húð og hári.

Þess vegna voru ofurstyrkirnir til Sjálfstæðisflokksins (frá Landsbankanum og FL-Group) óeðlilegir, eins og allir styrkir allra fyrirtækja til Samfylkingarinnar voru óeðlilegir.

Þess vegna voru margra milljóna styrkir eins aðila (og þá tel ég til dæmis Baug, Fons og FL-Group einn aðila) til einstakra sjálfstæðismanna líka óeðlilegir, eins og allir styrkir allra fyrirtækja til einstakra samfylkingarmanna.

En hóflegir styrkir fyrirtækja til einstakra frambjóðenda Sjálfstæðisflokksins (til dæmis ein milljón króna eða minna), sem ekki voru hátt hlutfall af heildarfjáröflun þessara frambjóðenda, voru ekki óeðlilegir, þótt auðvitað ættu stjórnmálamenn sjálfs sín vegna að fara varlega í þessum efnum.

Mér er ljóst, að þetta sjónarmið mitt mælist misjafnlega vel fyrir og áreiðanlega illa hjá hinum dómhörðu (en hörundssáru) álitsgjöfum vinstri manna, en þeir ættu þá að reyna að andmæla því með rökum í stað þess að hrópa það niður.

Skilaboð til Jóhönnu

Ef þú hefur gengist undir hlutverk, sem þér er ofvaxið, er þér ekki aðeins vansi að því, heldur hefur þú einnig vanrækt hitt, sem þér hæfði.

 

Epiktet: Hver er sinnar gæfu smiður, XXXVII. kafli, 55. bls. Þýðandi Broddi Jóhannesson. Gríski spekingurinn Epiktet var sem kunnugt er uppi skömmu á eftir Kristi, um 50–138.