Lækkar lánshæfismat?

Fluttar eru spekingslegar fréttir af því, að lánshæfismat íslenska ríkisins muni lækka, ef Icesave-samningarnir verði felldir í þjóðaratkvæðagreiðslunni á laugardaginn.

Ég skal engu spá um þetta sjálfur. En við örlitla umhugsun hljóta allir að sjá, að til langs tíma hlýtur lánshæfismat ríkisins að hækka við þetta, en ekki lækka.

Ástæðan er einföld: Ríkið skuldar minna og er þess vegna líklegra til að geta staðið í skilum.

Nú þegar segir vinstristjórnin, að okkur bjóðist betri kjör á lánunum, sem Bretar og Hollendingar þröngvuðu upp á okkur og við tókum aldrei af sjálfsdáðum, og megi meta þau til 70 milljarða.

Þetta merkir, að með þjóðaratkvæðagreiðslunni hafa erlendar skuldir Íslendinga að minnsta kosti verið lækkaðar um 70 milljarða króna.

Ef betri samningar nást við Breta og Hollendinga, þá minnka skuldirnar enn. Þá hlýtur lánshæfismatið að hækka, ef matsfyrirtækin eru vanda sínum vaxin, — sem er síðan annað mál.

Hertu upp hugann, Einar!

 

Einn vinsælasti rithöfundur þjóðarinnar, Einar Kárason, er tekinn að skrifa pistla á Pressunni. Kveðst hann raunar þurfa að herða upp hugann til að taka þátt í þjóðmálaumræðunni um þessar mundir. Einar spyr:

En ætli nokkur maður, sem á annað borð er fær um að hugsa heila hugsun, trúi því í hjarta sér að fólk eins og Steingrímur Sigfússon og Jóhanna Sigurðardóttir kjósi að svíkja málstað Íslendinga og „ganga erinda Hollendinga og Breta“? Hvað annað í störfum þeirra, orðum og athöfnum, bendir til þess að þau séu fólk af því tagi?

Ég svaraði því til, að ég tryði því ekki fremur en Einar. Þau Steingrímur og Jóhanna vilja áreiðanlega ekki svíkja land sitt eða þjóð.

Hvað veldur því framferði þeirra síðustu mánuðina, — hinni dæmalausu og óþörfu linkind og undanlátssemi við Breta og Hollendinga? Ég kastaði fram þremur skýringum:

1. Hvorugt þeirra er reyndur forystumaður, sem þurft hefur að bera ábyrgð.
2. Bæði hafa þau sennilega misst sjálfstraustið við bankahrunið og taka þess vegna útlendinga hátíðlegar en góðu hófi gegnir.
3. Bæði trúa þau því eflaust, að Íslendingar muni aldrei þurfa að greiða alla þá upphæð, sem fjármálaráðherra var veitt heimild til að ábyrgjast úr ríkissjóði.

Þótt ég efist þannig ekki um, að þau Steingrímur og Jóhanna vilji eftir bestu samvisku gæta hagsmuna Íslands, er margt stórkostlega aðfinnsluvert í framgöngu þeirra eftir valdatökuna í febrúarbyrjun 2009.

Jóhanna lét það verða sitt fyrsta verk að níðast á gömlum samstarfsmanni, Davíð Oddssyni, og ráðast gegn sjálfstæði seðlabankans. Með því rauf hún þau gagnkvæmu grið milli manna, sem þegjandi samkomulag hefur verið um í íslenskum stjórnmálum. (Davíð kom til dæmis ekki í veg fyrir það, að Steingrímur Hermannsson yrði seðlabankastjóri eða þeir Jón Baldvin Hannibalsson og Svavar Gestsson sendiherrar, enda á ekki að setja atvinnubann á fyrrverandi stjórnmálamenn.) Valdníðslu Jóhönnu verður lengi minnst.

Steingrímur skiptir um skoðun eftir hentugleikum. Á meðan hann var í stjórnarandstöðu, ólmaðist hann gegn hugsanlegu Icesave-samkomulagi. Eftir að hann var kominn í stjórn, gafst hann að óþörfu upp fyrir Bretum og Hollendingum. Hinir svokölluðu samningamenn, sem hann sendi til útlanda, sömdu ekki um neitt, heldur framvísuðu aðeins hér á landi reikningum frá Bretum og Hollendingum.

Þau Steingrímur og Jóhanna láta það átölulaust, að fjárglæframennirnir, sem mesta ábyrgð bera á bankahruninu, Baugsfeðgar, njóti aðstoðar banka í almenningseigu til að stýra fjölmiðlum „sínum“ og hafa þannig óeðlileg áhrif á skoðanamyndun í landinu. Fulltrúar þeirra Steingríms og Jóhönnu í Arion banka og annars staðar hafa jafnvel beitt sér fyrir því, að Baugsfeðgar fái að halda Högum og öðrum fyrirtækjum „sínum“, en skuldir þeirra séu afskrifaðar. (Til samanburðar má geta þess, að á sama tíma voru fjölmiðlar Björgólfs Guðmundssonar teknir af honum, jafnframt því sem Steingrímur hafði stór orð um það opinberlega, að bankar mættu ekki semja við hann um neinar afskriftir.)

Ráðherrar vinstristjórnarinnar hafa tekið stuðningi við málstað Íslendinga í Icesave-deilunni fálega, eins og ég hef hér iðulega rakið: Eva Joly var áminnt fyrir skörulegar greinar; Stefán Már Stefánsson og Lárus Blöndal voru ekki virtir viðlits; upprifjun Sigurðar Kára Kristjánssonar og Davíðs Oddssonar á ummælum hollenska fjármálaráðherrans og evrópska seðlabankastjórans um bankahrun var ekki sinnt; ábendingum erlends hagfræðings, bankaráðsmanns í Seðlabankanum, um vaxtakjör var vísað á bug; stórfróðlegar yfirlýsingar forstöðumanns hins norska tryggingarsjóðs innstæðueigenda skipta íslensk stjórnvöld engu máli.

Kjarni málsins er sá, að ekki er og hefur aldrei verið ríkisábyrgð á hinum íslenska tryggingarsjóði innstæðueigenda og fjárfesta. Fjárkröfur Breta og Hollendinga eru þess vegna óréttmætar.

Í Icesave-málinu þurfa Steingrímur og Jóhanna að herða upp hugann og þora að vera Íslendingar. Hið sama ætti Einar Kárason að gera.

Ráðlausir ráðherrar — stjórnlaust land

Afstaða ráðherra núverandi vinstristjórnar til þjóðaratkvæðagreiðslunnar næstkomandi laugardag sýnir, að þeir eru ráðlausir. Þau slá úr og í. Jóhanna segir koma til greina að fresta atkvæðagreiðslunni. Steingrímur segist ekki vera viss um, hvort hann taki þátt í henni.

Þessir ráðherrar vita jafnvel og aðrir, að Icesave-lögin, sem forseti synjaði staðfestingar, munu verða felld úr gildi í atkvæðagreiðslunni. Um leið yrði slík niðurstaða áfellisdómur um þá samninga, sem stjórnin gerði við Breta og Hollendinga, og sigur þess ráðherra, sem sagði af sér í mótmælaskyni við þá (Ögmundar Jónassonar), og um leið vitanlega stjórnarandstöðunnar, sem gagnrýndi þá harðlega.

Íslendingar vilja ekki greiða skuldir óreiðumanna. Ríkissjóður Íslands ber ekki ábyrgð á hinum íslenska Tryggingarsjóði innstæðueigenda og fjárfesta fremur en ríkissjóður Noregs ber ábyrgð á hinum hliðstæða norska tryggingarsjóði, eins og forstöðumaður þess sjóðs hefur tekið skýrt fram. Samningarnir við Breta og Hollendinga voru nauðungarsamningar, auk þess sem hinir óreyndu og hræddu samningamenn stjórnarinnar gengu miklu lengra en þeir hefðu þurft að gera.

Komið hefði til greina, strax og synjun forsetans lá fyrir, að Alþingi felldi Icesave-lögin úr gildi og sneri sér til Breta og Hollendinga með ósk um nýja samninga. En sá tími er liðinn. Nú eru þrír dagar til þjóðaratkvæðagreiðslunnar! Hún verður auðvitað að fara fram, eins og stjórnarskrá kveður á um. Þeirri óvissu, sem er um nýja samninga við Breta og Hollendinga, verður ekki eytt á þremur dögum.

En ekki er nóg með, að ráðherrar séu ráðlausir, heldur er landið stjórnlaust. Baugsfeðgar, sem söfnuðu þúsund milljarða króna skuldum í íslensku bönkunum, á milli þess sem þeir skemmtu sér í einkaþotum, lystisnekkjum og skrauthýsum erlendis, vaða hér uppi. Þeir eiga að halda yfirráðum yfir Högum með stórfelldum afskriftum skulda. Fjármálaráðherra, sem gagnrýnt hafði hugmyndir um afskriftir til Björgólfsfeðga, segir ekki orð. Svo ósvífnir eru Baugsfeðgar, að þeir heimta, að háskólakennarar, sem gagnrýni þá, séu reknir. Menntamálaráðherra segir ekki orð.

NEI í þjóðaratkvæðagreiðslunni

Fæstum kemur sennilega á óvart, að ég ætla að segja nei í þjóðaratkvæðagreiðslunni á laugardaginn kemur um það, hvort staðfesta eigi lög þau um ríkisábyrgð á Tryggingarsjóði innstæðueigenda og fjárfesta, sem Bretar og Hollendingar neyddu Íslendinga til að samþykkja síðastliðið haust.

Sumir halda því fram, að atkvæðagreiðslan sé tilgangslaus, þar eð þegar sé völ á betri samningum við Breta og Hollendinga. En í mínum huga skiptir mestu máli, að þjóðin sendi umheiminum afdráttarlaus skilaboð um það, að hún telji sér ekki skylt að greiða skuldir óreiðumanna.

Mér kemur helst á óvart áhugaleysi núverandi vinstristjórnar á að halda fram sjónarmiðum og hagsmunum Íslendinga, innan lands sem utan. Þegar Eva Joly skrifaði í ágúst 2009 skorinorða grein í erlend blöð Íslendingum til varnar, fann aðstoðarmaður Jóhönnu Sigurðardóttur forsætisráðherra beinlínis að því á Netinu.

Þegar Sigurður Kári Kristjánsson vakti athygli á ummælum fjármálaráðherra Hollands, Wouter Bos, um, að reglur Evrópska efnahagssvæðisins um innstæðutryggingar ættu ekki við í allsherjarbankahruni, létu vinstristjórnin og starfslið hennar sér fátt um finnast. Áður hafði Davíð Oddsson bent á svipuð ummæli Jean-Claude Trichet, bankastjóra Evrópska seðlabankans.

Þegar Sigurður Líndal, Stefán Már Stefánsson og Lárus Blöndal sögðu opinberlega, að hvergi væri finnanlegur lagabókstafur því til stuðnings, að ríkissjóðir aðildarlanda EES bæru ábyrgð á tryggingarsjóðum innstæðueigenda þeirra landa, gerði vinstristjórnin ekkert til að koma sjónarmiði þeirra á framfæri erlendis.

Þegar fulltrúi Framsóknarflokksins í bankaráði Seðlabankans, erlendur hagfræðingur, taldi eðlilegt, að hinn íslenski tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta nýti að minnsta kosti sömu hagstæðu vaxtakjara og tryggingarsjóðir Bretlands og Hollands, svöruðu talsmenn vinstristjórnarinnar skætingi einum.

Hvað veldur þessu undarlega áhugaleysi? Ég trúi því ekki, að þeim Jóhönnu Sigurðardóttur og Steingrími J. Sigfússyni gangi illt til. Þau eru engir landráðamenn í hjarta sínu. Ég kem auga á þrjár ástæður.

Í fyrsta lagi eru þau Jóhanna og Steingrímur ekki reyndir stjórnmálamenn í þeim skilningi, að á þeim hafi hvílt ábyrgð um stjórn landsins. Þótt Jóhanna hafi setið í stjórn, hefur hún þar aldrei tekið á sig neina ábyrgð, heldur aðeins heimtað og hótað. Steingrímur kann betur að tala en stjórna.

Í öðru lagi hafa þau eins og margir aðrir Íslendingar eflaust misst sjálfstraust við hrunið. Þau bera óttablandna virðingu fyrir útlendingum, sem tala spekingslega. Dæmi þeirra sýnir, að skammt er frá þjóðrembu til útlendingaþjónkunar.

Í þriðja lagi hafa þau Jóhanna og Steingrímur sennilega bæði trúað því í einlægni, að Íslendingar myndu aldrei þurfa að inna af höndum hinar umsömdu greiðslur, og ef þeir þyrftu að gera það, þá yrði það ekki allt og ekki, fyrr en löngu eftir að þau væru bæði hætt stjórnmálaafskiptum. Það kostaði þau því lítið að semja, en með því tækist þeim að halda Sjálfstæðisflokknum frá völdum, — sem virtist stundum vera helsti tilgangur þeirra í þrengingum okkar Íslendinga.

Óráð að aflýsa þjóðaratkvæðagreiðslunni

Ég er sem kunnugt er ekki í hópi heitustu aðdáenda Ólafs Ragnars Grímssonar forseta. En því verður ekki neitað, að hann steig heillaspor, þegar hann synjaði staðfestingar lögunum um ríkisábyrgð á skuldum Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta, en hana höfðu Bretar og Hollendingar með hótunum (og misnotkun Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og fleiri stofnana) knúið vinstristjórnina til að samþykkja.

Með synjuninni gafst þjóðinni kostur á að senda umheiminum afdráttarlaus skilaboð, jafnframt því sem Icesave-málið komst aftur á dagskrá erlendis, eins og nýleg forystugrein Financial Times sýnir ef til vill best. Hvergi er kveðið á um það í lögum og alþjóðasamningum, að ríkissjóðir einstakra landa EES séu ábyrgir fyrir skuldum tryggingarsjóða innstæðueigenda í löndunum, auk þess sem allir skynsamir menn viðurkenna, að reglur EES um innstæðutryggingar voru ekki samdar með allsherjarbankahrun í huga.

Ég trúi því ekki að óreyndu, að neinir ábyrgir menn á Íslandi leggi til, að við samþykkjum Icesave-lögin í þjóðaratkvæðagreiðslunni 6. mars núkomandi. Miklu varðar að fella þessi lög með sem mestum mun.

Átökin um fjölmiðlafrumvarpið sumarið 2004 staðfestu tvær íslenskar stjórnskipunarreglur, sem áður höfðu verið umdeildar. Forseti Íslands getur í fyrsta lagi synjað lögum staðfestingar án atbeina ráðherra, og verður þá þjóðin að staðfesta lögin eða synja þeim staðfestingar og fella þau með því úr gildi. Í öðru lagi getur Alþingi fellt lög úr gildi, og kemur þá ekki til þjóðaratkvæðagreiðslu, eins og stjórnarskrá mælir þó fyrir um.

Það er hins vegar óheppilegt af mörgum ástæðum, að Alþingi felli Icesave-lögin úr gildi og stjórnin aflýsi við það þjóðaratkvæðagreiðslunni. Í fyrsta lagi er tíminn allt of naumur: Þjóðaratkvæðagreiðslan á að fara fram eftir sex daga! Í öðru lagi er allt of mikil óvissa um hugsanlega nýja samninga við Breta og Hollendinga til þess, að unnt sé að fella lögin úr gildi að svo stöddu. Þeirri óvissu verður ekki eytt á nokkrum dögum. Í þriðja lagi er það ekki hlutverk Breta og Hollendinga að stjórna því eða hafa á það óeðlileg áhrif, hvenær Íslendingar greiða atkvæði  um lög. Í fjórða lagi er mikilvægt að senda umheiminum (þar á meðal Norðurlöndum og Alþjóðagjaldeyrissjóðnum) þau skýru skilaboð, að við látum ekki troða á okkur.

Smáþjóðir eiga vissulega meira undir stórþjóðum en stórþjóðir undir smáþjóðum. Þess vegna hljótum við að leggja áherslu á að semja við Breta og Hollendinga. Þetta eru vinaþjóðir okkar og bandamenn í Atlantshafsbandalaginu og á Evrópska efnahagssvæðinu. En samningar við þessi ríki mega ekki vera nauðungarsamningar. „Ég lýt hátigninni, en stend á réttinum,“ sagði Staðarhóls-Páll forðum. „Við lútum nauðsyninni, en stöndum á réttinum,“ geta Íslendingar sagt á því Herrans ári 2010.