Kosningasprengja Stefáns 2003

Fyrir kosningarnar 2003 voru kosningamál Samfylkingarinnar tvö, eins og menn muna. Hið fyrra var, að Davíð Oddsson væri duttlungafullur harðstjóri (sumir gengu jafnvel lengra, til dæmis Hallgrímur Helgason, og sögðu, að hann væri ekki heill á geðsmunum), sem sigaði lögreglunni á Baugsfeðga og aðra óvini sína. Þetta var meginstefið í fyrri Borgarnesræðu forsætisráðherraefnis Samfylkingarinnar, Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur, en tveir  helstu almannatengslafulltrúar útrásarvíkinganna, Einar Karl Haraldsson og Gunnar Steinn Pálsson, skrifuðu þá ræðu.

Seinna kosningamálið var, að innan um alla velmegunina á Íslandi leyndist fátækt. Stefán Ólafsson prófessor sá um að koma þessu máli á framfæri, en hann var þá viss um, að Samfylkingin yrði í ríkisstjórn eftir kosningar.  Í apríl 2003, skömmu fyrir kosningarnar, kom út bók á vegum stofnunar í Háskóla Íslands, sem Stefán veitti forstöðu, en Háskólinn og Reykjavíkurborg (sem þá var undir stjórn Samfylkingarinnar) kostuðu saman. Hét bókin Fátækt á Íslandi og var samin undir handleiðslu Stefáns, en höfundur hennar var Harpa Njáls, eins og hún kallaði sig.

Meginboðskapur bókarinnar var, að talsvert meiri fátækt væri hér en annars staðar á Norðurlöndum. Um 7–10% landsmanna byggju við fátækt. Í seinni Borgarnesræðu sinni, 15. apríl 2003, sagði Ingibjörg Sólrún Gísladóttir: „Það er fátækt í íslensku samfélagi og birtingarmynd hennar hefur versnað. Hún hefur versnað vegna þess að íslenska velferðarkerfið hefur verið að þróast í anda frjálshyggjunnar. Og nú ætla ég að draga upp biblíuna mína, þessa nýju sem er þessi mikla bók Hörpu Njáls, Fátækt á Íslandi.“

Daginn eftir, 16. apríl, gekk Harpa ásamt Stefáni Ólafssyni á fund forseta Íslands á Bessastöðum og afhenti honum bókina. Ólafur Ragnar Grímsson kvaðst sem fyrrverandi prófessor í stjórnmálafræði geta sagt, að þetta rit væri eitt hið merkilegasta, sem samið hefði verið á þessu fræðasviði.

En þessi kosningasprengja Stefáns og Samfylkingarinnar sprakk framan í þau, þegar upplýst var, að ein aðalástæðan til fátæktar í Reykjavík væri, að Ingibjörg Sólrún Gísladóttir hefði ekki hækkað viðmiðunarmörk félagslegrar aðstoðar allt frá 1995 til 1999, auk þess sem ekki væri þar lengur tekið tillit til barnafjölda.

Sigurður Snævarr kynnti líka rannsókn sína, og samkvæmt henni var fátækt lítil á Íslandi, jafnlítil og annars staðar á Norðurlöndum. Hljóðnuðu þá þessar umræður.

Ég segi frá þessu í hinni nýju bók minni, Áhrif skattahækkana á hagvöxt og lífskjör, sem komin er í bókabúðir. Ég segi líka frá viðamikilli rannsókn Evrópusambandsins á fátækt árið 2003, sem gefin var út árið 2007. Þar kemur fram, að á Íslandi var fátækt næstminnst í Evrópu. Hún var aðeins minni í Svíþjóð. (Þar sem lífskjör voru þá betri á Íslandi en í Svíþjóð, má ætla, að kjör fátækra á Íslandi hafi þá verið skárri en í Svíþjóð.) Um 5,3% voru undir fátæktarmörkum á Íslandi.

Hvernig stendur á því, að Stefán Ólafsson fullyrti 2003, að á Íslandi væri fátækt þá talsvert meiri en annars staðar á Norðurlöndum, en í ljós kom, að hún var hér svipuð og jafnvel minni? Er þetta ekki tilvalið efni fyrir rannsóknarblaðamenn?

Hvar vegnar lítilmagnanum best?

Eftirlætisheimspekingur Samfylkingarinnar heitir John Rawls og var prófessor í Harvard-háskóla. Hann gaf 1971 út bókina Kenningu um réttlæti (A Theory of Justice), þar sem hann leiddi margvísleg rök að því, að réttlátt væri það skipulag, sem tryggði öllum hámarksfrelsi, en skipting gæðanna ætti að miðast við það, að hinir verst settu yrðu eins vel settir og framast væri unnt (þetta er stundum kallað hámörkun lágmarksins).

Réttlætiskenningu Rawls má gagnrýna með ýmsum rökum. Það hefur til dæmis annar stjórnmálaheimspekingur og prófessor í Harvard, Robert Nozick, gert afburðavel í bókinni Stjórnleysi, ríki og staðleysum (Anarchy, State and Utopia). Sjálfur er ég fjarri því að aðhyllast kenningu Rawls.

Tvennt er hins vegar merkilegt við kenningu Rawls. Hið fyrra er, að hún setur valdboðinni tekjujöfnun efri mörk, ef svo má segja. Öfund hlýtur að ráða, en ekki réttlætiskennd, ef ríkið gengur svo langt í tekjujöfnun, að hinir tekjulægstu uppskera að lokum minna en þeir myndu ella fá. Hið seinna er, að vissulega er vert að spyrja: Hvar eru hinir verst settu best settir í þeim heimi, sem við búum í? Hvar vegnar lítilmagnanum best?

Ég ræði þessa spurningu einmitt í nýútkominni bók minni, Áhrif skattahækkana á hagvöxt og lífskjör. Þar segi ég frá vísitölu atvinnufrelsis, sem smíðuð hefur verið og lögð á hagkerfi heims. Ef við skilgreinum hina verst settu sem þau 10%, sem lægstar hafi tekjur, þá kemur í ljós, að kjör þeirra eru langskást í þeim löndum, þar sem atvinnufrelsi er víðtækast. Mjög sterkt samband er á milli lífskjara og atvinnufrelsis.

Hinir tekjulægstu njóta með öðrum orðum góðs af því eins og allir aðrir, þegar hagkerfið er opið og frjálst og einstaklingar hafa svigrúm til vinnu og verðmætasköpunar. Jafnvel þótt sneið þeirra af kökunni kunni að vera lítil, er hún í frjálsum löndum sneið af miklu stærri köku en í hinum ófrjálsu og þess vegna stærri sneið.

Aðrar mælingar, sem ég segi líka frá í bók minni, renna frekari stoðum undir þessa niðurstöðu: Ef við tökum jafnaðarmenn á orðinu og styðjum réttlætiskenningu Johns Rawls, þá verðum við líka að aðhyllast atvinnufrelsi og einkaframtak!

Áhrif skattahækkana

Nú er bók mín, Áhrif skattahækkana á hagvöxt og lífskjör, loks komin í bókabúðir. Ég ákvað að láta ekki dreifa henni fyrr en eftir þjóðaratkvæðagreiðsluna 6. mars, enda hefði lágróma rödd mín drukknað í hávaðanum í kringum hana.

En þótt rödd mín sé lágróma, leyfi ég mér að halda því fram, að ég hafi margt að segja í þessari bók. Ætti ég að draga saman meginatriði hennar, þá væru þau þessi:

Sú kenning Johns Rawls er athyglisverð, að skoða skuli, í hvers konar skipulagi hinum verst stöddu reiði best af.

Mælingar (vísitala atvinnufrelsis) sýna, að þeim reiðir best af við atvinnufrelsi. Sterkt jákvætt samband er milli lífskjara hinna tekjulægstu og atvinnufrelsis.

Íslendingar fóru 1991–2004 „íslensku leiðina“, sem fólst í skattalækkunum, víðtæku atvinnufrelsi og þéttriðnu öryggisneti með rausnarlegri aðstoð við hina verst settu.

Íslenska leiðin, sem þá var farin, sameinar hið besta úr bandarísku og sænsku leiðunum. Bandaríkjamenn hirða lítt um þá, sem verst eru staddir, og Svíar lama vinnufýsi og verðmætasköpun með þyngri skattbyrði.

Margar kenningar helstu gagnrýnenda íslensku leiðarinnar, þeirra Stefáns Ólafssonar og Indriða Þorlákssonar, má hrekja með því að skoða staðreyndir um Ísland árin 1991–2004.

Tekjuskipting varð ekki að marki ójafnari þetta tímabil. Skattar voru ekki hækkaðir á laun þetta tímabil. Skattbyrði hinna tekjuhæsta var ekki léttari en hinna tekjulægstu. Kjör lífeyrisþega voru ekki lök þetta tímabil, heldur hin bestu á Norðurlöndum. Fátækt var ekki mikil á Íslandi þetta tímabil, heldur ein hin minnsta í heimi, hvernig sem mælt er.

Skattheimta hefur áhrif á vinnufýsi og verðmætasköpun, eins og rannsóknir Edwards C. Prescotts og Arthurs Laffers sýna. Laffer-boginn á við rök að styðjast: Við of háa skatta minnkar vinnufýsi, svo að skattstofninn minnkar og skatttekjur ríkisins lækka. Skattalækkanir geta því aukið skatttekjur.

Tvö skýr íslensk dæmi eru skatttekjur af leigutekjum af húsnæði og „skattfrjálsa árið“ 1987. Tvö erlend dæmi eru Sviss og Svíþjóð: Skatttekjur ríkisins á mann eru svipaðar í báðum löndum, en skattbyrðin tvöfalt þyngri í Svíþjóð.

Auðlinda- og umhverfisskattar eru ekki „hagkvæmir skattar“, eins og sumir hagfræðingar halda fram.

Fyrirhugaðar skattahækkanir vinstristjórnarinnar munu leiða til minni skattstofns og lægri skatttekna ríkisins, þegar fram í sækir. Langtímaáhrifin verða miklu verri en skammtímaáhrifin.

Útvarpsstöð á Jamaíku

Það er auðvitað ekki af góðu, að margir erlendir fjölmiðlamenn hafa samband við mig og aðra þá, sem tekið hafa þátt í þjóðmálaumræðum á Íslandi. Ísland hefur vakið athygli á þann hátt, sem við kærum ekki ekki um.

Síðustu vikur hef ég því neyðst til að ræða við marga erlenda fjölmiðlamenn. En þrátt fyrir allt hafði ég gaman af því, þegar í morgun hringdi í mig útvarpsstöð alla leið frá Jamaíka til að forvitnast um ástand og horfur á Íslandi. Við mig töluðu Eric Anthony Abrahams, fyrrverandi ráðherra ferðamála, og Trevor Munroe, fyrrverandi prófessor í stjórnmálafræði, í þættinum „Breakfast Club“ á Newstalk 93 FM. Höfðu þeir lesið grein mína í Wall Street Journal á mánudaginn var, 8. mars 2010.

Þeir spurðu, hvernig Ísland hefði hrapað úr einu efsta sæti meðal þjóða heims eftir öllum mælingum. Ég svaraði, að árið 2004 hefði Ísland verið eitt af fimm ríkustu löndum í heimi (VLF á mann) og eitt af tíu frjálsustu löndunum (Index of Economic Freedom). Allir hefðu haft næg tækifæri til að brjótast til bjargálna. Tekjuskipting hefði verið tiltölulega jöfn og kjör hinna bágstöddustu betri en víðast annars staðar.

Eftir 2004 hefði jafnvægið raskast. Auðjöfrar og óreiðumenn hefðu náð völdum. Þeir hefðu stjórnað öllum fjölmiðlum og haft mikil áhrif á ráðamenn, jafnt á Bessastöðum og Alþingi (eða hefði ég átt að segja: uppi í Borgarnesi?). Dómstólar og Fjármálaeftirlit hefðu ekki veitt fésýslumönnum nægilegt aðhald. Kapítalistar væru vissulega kapítalismanum nauðsynlegir og almenningi gagnlegir með krafti sínum og hugkvæmni, en þeir ættu ekki að stjórna löndum.

Þetta væri þó ekki aðalskýringin á bankahruninu, heldur hitt, að kerfisgalli hefði verið í reglum Evrópska efnahagssvæðisins, EES. Tryggingarsvæði innstæðna hefði ekki verið hið sama og rekstrarsvæði bankanna, svo að stórkostlegt misræmi myndaðist milli umsvifa íslensku bankanna erlendis og getu heimalands þeirra til að aðstoða þá í erfiðleikum. Bretar hefðu síðan beitt Íslendinga fádæma fautaskap með því að leggja báða íslensku bankana í Bretlandi að velli og sett jafnvel annan þeirra á lista um hryðjuverkasamtök.

Jamaíkamenn spurðu um Icesave-samningana. Hvers vegna hefði stjórnin viljað semja við Breta, en þjóðin ekki? Ég svaraði, að Íslendingar viðurkenndu ekki neina greiðsluskyldu ríkisins. Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta, sem bankarnir greiddu til, átti að tryggja innstæður, ekki ríkissjóður Íslands. Þegar Bretar og Hollendingar tóku það upp hjá sjálfum sér að greiða í skyndingu út innstæður á Icesave-reikningum, mynduðu þeir enga skuld ríkissjóðs Íslands við sig, sem þeir geta síðan innheimt með offorsi.

Líklega hefði stjórnin viljað semja, af því að hún hefði ekki talið sig eiga annarra kosta völ, þótt það mat hennar hefði síðan reynst rangt. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefði sér til ævarandi skammar komið fram eins og handrukkari við Íslendinga, og Bretar og Hollendingar hótað öllu illu.

Að lokum sagði ég, að Íslendingar ættu að vinna sig út úr erfiðleikunum með því að framleiða meira og eyða minna.

Breytingar á stjórnskipun?

Fugl viskunnar hefur sig á loft, þegar rökkva tekur, sagði Hegel. Hann átti við það, að við skiljum oftast ekki breytingar, fyrr en þær eru þegar orðnar. Við skipuleggjum ekki framtíðina, heldur reynum að skilja fortíðina og vonandi að einhverju leyti samtíðina.

Ég sé ekki betur en tvær breytingar séu að verða á stjórnskipun Íslands, sem var í tiltölulega föstum skorðum alla tuttugustu öld. Önnur er, að forsetinn er að fá aukin völd á kostnað þingsins. Núverandi forseti, Ólafur Ragnar Grímsson, hefur tvisvar synjað lögum staðfestingar og þannig gengið gegn vilja þingsins. Við þetta hefur embættið breytt um svip og jafnvel um eðli. Áður var forsetinn sameiningartákn þjóðarinnar og átti að vera ofar stjórnmálum. Nú er hann orðinn virkur þátttakandi í þeim.

Er þetta gott eða vont? Ég er ekki viss um svarið, en bendi á tvennt. Í fyrsta lagi hafði þjóðin ekki tekið neina ákvörðun um að breyta forsetaembættinu. Sá, sem nú situr í embættinu nýtti sér hins vegar (með hjálp áhrifamikilla álitsgjafa), að orðalag í stjórnarskránnni um valdsvið þess var óljóst, enda var forsetinn arftaki Danakonungs, sem hafði verið valdamikill á öldum áður, en var orðinn valdalaus, þegar Íslendingar hrópuðu hann af. Í öðru lagi vilja frjálslyndir menn frekar minnka vald en flytja það til. Valdið hefur ekki minnkað, heldur hefur það flust að einhverju leyti frá þingi til forseta.

Ef til vill má segja, að aukið jafnvægi myndist hér við það, að forseti verði mótvægi við þinginu. Á hinn bóginn hefur Ísland verið tiltölulega vel heppnað þingræðisríki (og breyta núverandi hremmingar engu um það), og Íslendingar eru hreyknir af því, að þjóðþing þeirra sé hið elsta í heimi.

Hin breytingin á stjórnskipun Íslands er, að líklega verður framvegis fleiri málum skotið til þjóðarinnar en áður. Er það gott eða vont? Enn er ég á báðum áttum. Þjóðaratkvæðagreiðslur hafa reynst mjög vel í Sviss, enda er þar löng hefð fyrir þeim og lýðræði rótgróið. Svissneskir kjósendur hafa stöðvað marga óráðsíuna í atkvæðagreiðslum. En hætta er á því, þar sem slík hefð er ekki, að til verði einhvers konar „Bónapartismi“, þar sem lýðskrumarar í háum embættum leggja mál fyrir þjóðina með það eitt fyrir augum að auka eigin völd. Þjóðir eru ekki óskeikular frekar en einstaklingar.

Framtíðin ein sker úr, hvað verður. Erfitt er að spá í annað en fortíðina og þá samtíð, sem er óðum að verða fortíð.

Úr Wall Street Journal í gær

Ég skrifaði grein í Wall Street Journal í gær, mánudaginn 8. mars 2010, undir heitinu „Iceland’s Message: Don’t Bail Them Out“ (Boðskapur Íslendinga: Greiðum ekki skuldir annarra). Tilefnið er hin sögulega þjóðaratkvæðagreiðsla á Íslandi síðastliðinn laugardag, 6. mars.

Þar bendi ég á, að deila Íslands við Bretland og Holland snúist um það, að þessi tvö ríki krefji ríkissjóð Íslands um endurgreiðslu á fé, sem þau lögðu út fyrir innstæðueigendur á Icesave-reikningum Landsbankans í löndunum tveimur í upphafi bankahrunsins í október 2008.

Íslendingar telji hins vegar, að ekki hafi verið ríkisábyrgð á innstæðunum. Á þeim hafi aðeins verið ábyrgð Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta, sem stofnaður var og rekinn í fullu samræmi við reglur Evrópska efnahagssvæðisins, EES. Ef fé í þeim sjóði hrekkur ekki til, þá fer hann í þrot, en reikningurinn er ekki framsendur til ríkissjóðs. Norðmenn taka sömu afstöðu. Þeir segja, að ekki sé ríkisábyrgð á hinum norska tryggingarsjóði innstæðueigenda og fjárfesta.

Í öðru lagi viðurkenna evrópskir ráðamenn, þar á meðal Jean-Claude Trichet og Wouter Bos, að reglur EES um innstæðutryggingar voru ekki hugsaðir fyrir allsherjarbankahrun, eins og varð á Íslandi.

Í þriðja lagi áttu Bretar snaran þátt í bankahruninu íslenska með því að neita hinum breska banka í eigu Kaupþings um fyrirgreiðslu á sama tíma og allir aðrir breskir bankar fengu aðstoð og enn frekar með því að stöðva rekstur Landsbankans í Bretlandi og setja hann á lista um hryðjuverkasamtök við hlið Al-Kaída og Talíbana. Þetta felldi auðvitað eigur bankanna stórkostlega í verði.

Ég minni á, að Icesave-málið snúist ekki um neinar smáupphæðir, heldur hugsanlega um hálfa árlega landsframleiðslu Íslendinga. Bretar og Hollendingar hafi neytt Icesave-samningnum, sem felldur var í þjóðaratkvæðagreiðslunni, upp á Íslendinga með hótunum um einangrun landsins og jafnframt notað Alþjóðagjaldeyrissjóðinn sem eins konar handrukkara.

Málið vekji upp almennari spurningu: Eiga skattgreiðendur að bera kostnaðinn af því að bjarga fjáraflamönnum frá sjálfum sér? Ef óreiða er verðlaunuð, þá fyllist heimurinn af óreiðumönnum. Bankamenn og viðskiptavinir þeirra (til dæmis breskir og hollenskir sparifjáreigendur) geta ekki ætlast til þess að hirða gróðann, þegar vel gengur, en neita að bera tapið, þegar illa gengur. Íslendingar hafi fyrir sitt leyti svarað þessari spurningu í þjóðaratkvæðagreiðslunni.

Icesave-málið úr höndum þeirra

Í þjóðaratkvæðagreiðslunni í fyrradag, 6. mars 2010, greiddu um 98% þeirra, sem tóku afstöðu, atkvæði gegn heimildinni til fjármálaráðherra til að veita ríkisábyrgð á hugsanlegum skuldum Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta við bresk og hollensk stjórnvöld samkvæmt samningi, sem fjármálaráðherra hafði gert við þessi stjórnvöld. Skýrari gat niðurstaðan ekki verið.

Þjóðin hafnaði Icesave-samningi þeim, sem Jóhanna Sigurðardóttir og Steingrímur J. Sigfússon gerðu, tóku ábyrgð á og keyrði af mikilli hörku í gegnum Alþingi með stuðningi margra fjölmiðla og álitsgjafa. Nú viðurkenna jafnvel Jóhanna og Steingrímur, að völ var á betri samningi, og hafa þau nefnt 70 milljarðar króna sparnað fyrir Íslendinga í því sambandi. Þetta merkir, að mistök þeirra í fyrri samningi hefðu kostað þjóðina 70 milljarða króna, hefðu þau mistök ekki verið leiðrétt, forseti synjað lögunum um ríkisábyrgð staðfestingar og þjóðin fellt þau.

Þau Jóhanna og Steingrímur reynast þjóðinni því eins kostnaðarsöm og umsvifamiklir útrásarvíkingar: 70 milljarðar króna, að minnsta kosti! Þess vegna er ekki að furða, að þau skötuhjúin virðast hafa gert einhvers konar leynisamkomulag við aðalútrásarvíkingana, Baugsfeðga. Það þarf enginn að segja mér, að jafnvarfærinn maður og Finnur Sveinbjörnsson í Arion banka leyfi Baugsfeðgum að reka áfram fyrirtæki eins og Haga (sem heldur Baugsmiðlunum uppi) án þess að fá um það fyrirmæli úr Stjórnarráðinu. Gegn þessari fyrirgreiðslu beita Baugsfeðgar fjölmiðlum sínum síðan ótæpilega fyrir stjórnina, eins og sást best í Icesave-málinu.

Undir venjulegum kringumstæðum hefði ríkisstjórn, sem hefði fengið slíka útreið í þjóðaratkvæðagreiðslu, þar sem sumir ráðherrarnir sátu jafnvel heima í ólund, sagt af sér. Allt traust á þessari stjórn er bersýnilega þorrið. En við lifum ekki á venjulegum tíma. Þótt Jóhanna og Steingrímur hafi sýnt það á undanförnum mánuðum, að þau réðu ekki við Icesave-málið, ætla þau að sitja sem fastast, jafnlengi og sætt er. Þau hóta því jafnvel að halda áfram að skipta sér af Icesave-málinu.

Stjórnarandstaðan verður að koma fram af festu. Hún má ekki leyfa Jóhönnu og Steingrími að gera leynisamkomulag við fjárglæframenn í því skyni að kaupa sér stuðning fjölmiðla. Það mál þarf að rannsaka og kynni að vera alvarlegt sakamál. Stjórnarandstaðan má ekki láta þau skötuhjúin leggja hér sjávarútveg í rúst eins og þau boða með svokallaðri „fyrningarleið“. Og stjórnarandstaðan verður ásamt þeim stjórnarliðum, sem bera hagsmuni Íslands fyrir brjósti, að taka Icesave-málið úr höndum Jóhönnu og Steingríms.

Ég á sjaldan samleið með Ögmundi Jónassyni. En hann var sjálfum sér samkvæmur, heiðarlegur og þjóðhollur í Icesave-málinu, og ég treysti honum einnig ólíkt Jóhönnu og Steingrími til að láta ekki útrásarvíkinga og fjárglæframenn eins og Baugsfeðga kaupa sig. Hvers vegna sest hann ekki í ríkisstjórn og sér um áframhaldandi samninga við Breta og Hollendinga?

Eins og Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, sagði, er úrslitin í þjóðaratkvæðagreiðslunni urðu kunn, hlýtur Icesave-málið nú að fara til Alþingis. 

Hrunkóngurinn

Í Pressunni í gær kallar Ólafur Arnarson Davíð Oddsson „hrunkónginn“ í hundraðasta sinn. En það er mikill misskilningur, sem sumir halda fram, að Ólafur stjórnist af hatri í garð Davíðs. Hann hefur enga ástæðu til að hata Davíð og gerir það áreiðanlega ekki. Hins vegar hefur hann fyrirmæli um það frá gömlum og nýjum vinnuveitendum sínum að ráðast á Davíð, hvar og hvenær sem hann getur.

Hvers vegna vilja vinnuveitendur Ólafs Arnarsonar, að ráðist sé á Davíð? Til þess eru tvær meginástæður. Önnur er sú, að Davíð var eini maðurinn, sem veitti þeim einhverja mótspyrnu, þegar þeir reyndu að leggja undir sig Ísland fyrstu árin eftir aldamótin. Baugsfeðgar og viðskiptafélagar þeirra töldu, að þeir væru hafnir yfir lög og rétt. Þegar starfsmaður þeirra, sem taldi sig eiga harma að hefna, kærði þá fyrir lögbrot, reyndu þeir að leggja hann að velli með málssóknum vestanhafs. Þegar það tókst ekki, reyndu þeir að kenna Davíð Oddssyni um!

Því miður tapaði Davíð fyrir Golíat í orrustunni um Ísland sumarið 2004. Til þess voru margar og flóknar ástæður, en ein hin mikilvægasta var, að Davíð naut sín ekki sem skyldi vegna veikinda árin 2004 og 2005. Golíat átti líka flesta fjölmiðlana og beitti þeim miskunnarlaust gegn Davíð. Tókst honum eflaust að veikja traust margra á honum. Á langri valdatíð Davíðs hafði hann auðvitað líka eignast marga óvildarmenn, sem kenndu honum ýmist um gengisleysi sitt í lífinu eða töldu hann ekki hafa komið fram við sig af nægri virðingu.

Hin ástæðan til þess, að vinnuveitendur Ólafs Arnarsonar vilja, að ráðist sé í sífellu á Davíð Oddsson, er, að þeir vilja leiða athyglina frá eigin þætti í bankahruninu íslenska. Orsakir þess voru sem kunnugt er aðallega fjórar: 

1. Kerfisgalli í regluverki Evrópska efnahagssvæðisins: Rekstrarsvæði evrópskra banka var öll Evrópa, en innstæðutryggingarsvæðin voru einstök lönd.
2. Fautaskapur Breta, sem settu Landsbankann á lista yfir hryðjuverkasamtök og neituðu að rétta hinum breska banka Kaupþings hjálparhönd á örlagatímum.
3. Vanmáttur íslenskra stjórnvalda, sem daufheyrðust við endurteknum viðvörunum Davíðs Oddssonar úr Seðlabankanum. Fjármálaeftirlitið hafði ekki burði til að eiga við bankana og auðjöfrana, eins og nýjustu fréttir sýna best.
4. Glannaskapur stjórnenda og eigenda íslensku bankanna. Þeir jusu peningum eins og óðir menn í Baugsfeðga og viðskiptafélaga þeirra, svo að þeir skulduðu eitt þúsund milljarða króna, þegar upp var staðið, og munu aldrei geta greitt nema brot af þessum skuldum.

Auðvitað vildi enginn bankahrunið, síst bankamennirnir sjálfir. En ef einhver einstakur maður verðskuldar nafnið „hrunkóngur“, þá er það Jón Ásgeir Jóhannesson, sem var leiðtogi útrásarvíkinganna og skuldakóngur Íslands (og þótt víðar væri leitað). Síðustu daga og vikur hafa birst fréttir um ótrúlega gerninga hans fyrir hrun, á milli þess sem hann naut lífsins í einkaþotu sinni eða lystisnekkju og skálaði við vini sína í skrauthýsum erlendis. Hann skapaði með liði sínu hið einkennilega andrúmsloft, sem hér var árin 2004–2008 og átti drjúgan þátt í hruninu.

Golíat er enn á ferð, og enn er hann voldugur. Hann hefur bersýnilega gert bandalag við vinstristjórnina: Baugsfeðgar fá að halda fyrirtækjum sínum gegn því, að fjölmiðlar þeirra styðji vinstristjórnina. Golíat hefur í þjónustu sinni fjölda fjölmiðlamanna, sem skrifa á hverjum degi hatursgreinar gegn Davíð Oddssyni. Það er ekki skemmtilegasta verk í heimi að reyta upp arfann, sem þeir reyna að sá, en gera verður fleira en gott þykir.

Rétturinn til að kjósa

Ég hef kosið í þjóðaratkvæðagreiðslunni. Ég sagði nei við því, að lög þau, sem heimiluðu fjármálaráðherra að veita ríkisábyrgð á hugsanlegum skuldum Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta við bresk og hollensk stjórnvöld, héldu gildi sínu.

Ég kýs alltaf, þegar ég má við því. Til dæmis tók ég þátt í forsetakjöri sumarið 2004, en skilaði auðu, því að mér leist ekki á neinn kostinn, sem þá var í boði. Ég kýs, af því að mér er ánægja að því að búa í lýðræðisríki.

Vitaskuld má ofmeta lýðræðið. Sum mál eru ekki til þess fallin að láta greiða um þau atkvæði, og engin trygging er fyrir því, að skoðun sé skynsamleg, af því að flestir hafi hana. Þótt meiri hlutinn hafi ekki alltaf rangt fyrir sér, eins og Ibsen segir í Þjóðníðingnum, hefur meiri hlutinn ekki heldur alltaf rétt fyrir sér.

Lýðræðið er samt hemill valdbeitingar. Meginkosturinn við lýðræðið er, að losna má við valdhafana — eða eins og í þessari atkvæðagreiðslu ógilda ákvarðanir þeirra — án þess að þurfa að skjóta þá, eins og Vilmundur landlæknir Jónsson komst hnyttilega að orði (en líklega sótti hann þá speki til Clements Attlees, leiðtoga breska Verkamannaflokksins).

Furðulegt er, þegar ráðherrar vinstristjórnarinnar segja þessa atkvæðagreiðslu marklausa. Hún snýst einmitt um að ógilda rangar ákvarðanir þeirra. Þótt sjálfir hafi ráðherrarnir viðurkennt, að ákvarðanirnar voru rangar (því að völ er á betri samningum að þeirra sögn við Breta og Hollendinga), standa þær enn. Lögin, sem heimiluðu fjármálaráðherra að veita ríkisábyrgðina, eru enn í gildi.

Brýnt er að fella þau úr gildi. Íslendingar eiga ekki að greiða skuldir óreiðumanna.

Samfylkingin bregst

Jóhanna Sigurðardóttir, forsætisráðherra og leiðtogi Samfylkingarinnar, ætlar að sitja heima, en kjósa ekki gegn Icesave-samningnum, sem Bretar og Hollendingar þröngvuðu henni til að samþykkja, en eru nú reiðubúnir til að endurskoða Íslendingum í hag. Þetta eru mikil mistök.

Það skilja allir, að stundum þarf að gera fleira en gott þykir. Hitt er lítt skiljanlegt, þegar menn gera illa nauðsyn að dygð. Hvers vegna getur Jóhanna ekki viðurkennt, að þetta voru nauðungarsamningar?

Bretar og Hollendingar eru vissulega miklu voldugri þjóðir en við, svo að auðvitað þarf að semja við þá. En íslenskur almenningur á ekki að greiða skuldir óreiðumanna. Evrópskir ráðamenn hafa líka viðurkennt, að reglur EES gilda ekki um allsherjarbankahrun. Í þriðja lagi er það ekki hagur þessara stórþjóða að knýja vinveitta smáþjóð í nágrenninu í þrot vegna skuldar, sem hún stofnaði ekki til. Enn fremur eiga Bretar sjálfir mikla sök á því með framgöngu sinni í hruninu, hversu illa fór.

Árið 1901 áttu Íslendingar í deilu við Dani um heimastjórn. Skyndilega létu Danir undan og sendu Íslendingum tvö tilboð, og var annað hagstæðara, um heimastjórn og sérstakan ráðherra í Reykjavík. Þá gerði Valtýr Guðmundsson, sem staðið hafði næstur ráðherradómi allra Íslendinga, mikil mistök. Hann vildi taka óhagstæðara tilboðinu, af því að það hentaði honum sjálfum betur. (Hann vildi sitja í Kaupmannahöfn, ekki Reykjavík.) Afleiðingin varð, að hann náði aldrei þeim frama, sem hann verðskuldaði vegna afburðahæfileika, og flokkur hans sundraðist.

Jóhanna Sigurðardóttir er ekki jafnmiklum hæfileikum búin og Valtýr Guðmundsson. En hún gerir sams konar mistök í þetta skipti. Hún vill ekki segja afdráttarlaust nei við óhagstæðara tilboðinu, þótt komið sé fram hagstæðara tilboð (jafnvel að hennar eigin sögn). Í Samfylkingunni er margt gott og gegnt hæfileikafólk. En ef flokkurinn á að eiga sér lífs von, þá verður hann að vera íslenskur flokkur. Höfuðborg okkar heitir Reykjavík, hvorki Kaupmannahöfn né Brüssel.