22.2.2008 | 10:59
Harðstjóri kvaddur
Kúbverski einræðisherrann Fídel Kastró lýsti yfir því 19. febrúar, að hann hefði dregið sig í hlé. Eins og í Norður-Kóreu ganga völd þar syðra í erfðir, þó að eftirmaður Kastrós sé ekki sonur hans, heldur bróðir, Raúl Kastró. Undir stjórn Kastrós hefur Kúba breyst í sannkallað fátæktarbæli. Landið er einnig lögregluríki. Þetta kemur ekki á óvart. Hið sama gerðist á Kúbu og annars staðar, þar sem kommúnistar tóku völd. Hitt er furðulegra, hversu margir íslenskir róttæklingar eru viðhlæjendur Kastrós. Til dæmis reyndi aðaltalsmaður Samfylkingarinnar í kosningunum 1999, Margrét Frímannsdóttir, eitt sinn í Kúbuferð að ganga á fund Kastrós, þótt hann nennti ekki að taka á móti henni. Sumir samkennarar mínir í Háskóla Íslands hafa verið sjálfboðaliðar á sykurekrum eyjunnar.
Fjöldaaftökur og fangabúðir
Strax og Kastró hrifsaði völd í janúarbyrjun 1959, hófst blóðbað. Í tveimur stærstu fangelsum Havana-borgar, La Cabaña og Santa Clara, voru mörg hundruð fangar leiddir fyrir eins konar alþýðudómstól, dæmdir til dauða og teknir af lífi. Kastró hafði lofað frjálsum kosningum, en tilkynnti brátt, að þeirra gerðist ekki þörf. Lýðræðissinnar, sem höfðu í fyrstu unnið með honum, hurfu hver af öðrum úr stjórninni. Þeir voru ýmist fangelsaðir eða flýðu til Bandaríkjanna. Óháð dagblöð hættu að koma út. Ofsóknir hófust gegn kaþólsku kirkjunni. Upplýstu miðstéttarfólki leist ekki á blikuna. Rösku ári eftir byltinguna hófst flóttamannastraumur til Bandaríkjanna.
Kúgunin færðist í aukana næstu ár. Þeir samstarfsmenn Kastrós, sem taldir voru luma á sjálfstæðum skoðunum, voru settir í fangelsi eða skotnir. Rithöfundarnir Heberto Padilla og Reinaldo Arenas flýðu til Bandaríkjanna. Skáldin Pedro Luis Boitel og Armando Valladares voru send í fangabúðir. Boitel veslaðist þar upp og dó, en Valladares lifði af, slapp til Bandaríkjanna fyrir bænarstað Mitterands Frakklandsforseta og skrifaði fræga lýsingu á 22 ára vist í kúbverskum fangabúðum, Against all Hope (Gegn allri von). Öryggislögregla, sem var stofnuð strax eftir valdatöku Kastrós, hefur nánar gætur á hugsanlegu andófi. Í munni alþýðu heitir hún Rauða Gestapó. Ein sveit öryggislögreglunnar hefur það hlutverk að drepa útlaga, sem taldir eru hættulegir Kastró. Til dæmis var Elias de la Torriente myrtur í Miami og Aldo Vera í Púertó Ríkó.
Viðskiptabann og heilsugæsla
Tölum blæðir ekki eins og mönnum, en þær segja sitt. Fyrsta áratuginn undir stjórn Kastrós voru milli sjö og tíu þúsund manns teknir af lífi af stjórnmálaástæðum og um 30 þúsund manns sendir í fangabúðir. Það er ekki að furða, að Kúbverjar hafa greitt atkvæði með bátsárunum. Af 11 milljónum, sem telja sig Kúbverja, búa tvær milljónir erlendis. Líklega flúðu fleiri fátæktina en kúgunina. En sama fólk og telur, að viðskiptabanni Bandaríkjanna á Kúbu megi kenna um fátæktina, hefur jafnan haldið því fram, að suðrænar þjóðir séu fátækar vegna viðskipta við Vesturveldin. Báðar kenningarnar geta ekki verið réttar. Ég hygg, að hin fyrri sé rétt. Frjáls viðskipti eru öllum í hag. En viðskiptabannið ræður ekki úrslitum um það, að Kúba er fátæktarbæli, enda stunda Kúbverjar viðskipti við flestar Evrópuþjóðir.
Aðdáendur Kastrós segja, að heilsugæsla hafi batnað undir stjórn hans. Í reynd er þrenns konar heilsugæsla á Kúbu. Ein er fyrir útlenda ferðamenn, sem greiða í gjaldeyri, og hún er prýðileg. Önnur er fyrir starfsmenn kommúnistaflokksins, sem hafa ekki heldur undan neinu að kvarta. Hin þriðja er fyrir allan almenning, og hún er hörmuleg. Læknar og hjúkrunarfólk fá mjög lág laun, tæki og lyf eru af skornum skammti, sjúkrahús yfirfull og aðbúnaður vondur. Nokkrir sjúkdómar, sem hefur verið að mestu útrýmt á Vesturlöndum, svo sem berklar og holdsveiki, láta þar aftur á sér kræla. Barnadauði er lágur, vegna þess að stjórnvöld reyna að halda honum niðri með því að eyða fóstrum, sem ekki eru líkleg til að fæðast heilbrigð.
Hvar er eggjakakan?
Harðneskja sú, sem Stalín, Maó og minni spámenn eins og Kastró notuðu til að endurskapa skipulagið eftir sínu höfði, er stundum réttlætt með því, að ekki sé unnt að baka eggjaköku nema með því að brjóta eggin. En eggjakakan er hvergi finnanleg á Kúbu Kastrós. Baksturinn var til einskis.
Fréttablaðið 22. febrúar 2008.
Stjórnmál og samfélag | Breytt 2.3.2008 kl. 03:34 | Slóð | Facebook
8.2.2008 | 08:03
Vinnusemi og skattar
Stundum heyrist, að sumar þjóðir séu latari en aðrar og þess vegna fátækari. Þótt vissulega séu menn misjafnir og sumir latari en aðrir, eru slíkar alhæfingar um heilar þjóðir fráleitar. En hvað skýrir þá óumdeilanlegu staðreynd, að sumar þjóðir vinna miklu meira en aðrar? Nóbelsverðlaunahafinn Edward C. Prescott hefur komist að einfaldri og sennilegri niðurstöðu. Hún er, að vinnusemi þjóða fari að miklu leyti eftir því, hversu háa skatta þær þurfi að greiða af vinnu sinni. Því hærri sem skattarnir eru, því minna vinnur fólk, og öfugt.
Meiri vinnusemi með lægri sköttumUm miðja tuttugustu öld unnu Bandaríkjamenn og Evrópubúar jafnmikið, en í aldarlok unnu Bandaríkjamenn talsvert meira og höfðu að jafnaði hærri tekjur. Meginskýringin er, segir Prescott, að Evrópubúar þurfa að greiða hærri skatta af vinnu sinni. Um þetta flutti Prescott fyrirlestur í Reykjavík 26. júlí á síðasta ári. Nokkrar efasemdaraddir heyrðust þá um boðskap hans. Guðmundur Gunnarsson verkalýðsleiðtogi vitnaði í rannsóknir annarra bandarískra fræðimanna, sem sýndu, að vinnusemi réðist af fleiru en sköttum. Stefán Ólafsson prófessor fullyrti, að Íslendingar ynnu mjög mikið og framleiðni væri hér lítil. Hann endurtók þetta í erindi, sem hann flutti á dögunum og stór frétt birtist um hér í blaðinu ásamt viðhafnarviðtali. Var á Stefáni að skilja, að Íslendingar ynnu þegar of mikið, og þess vegna væri óþarfi að lækka skatta til að auka enn vinnusemi þeirra.
Nú hefur Prescott betrumbætt kenningu sína og birtir grein um hana í bók, sem væntanleg er á næstunni undir ritstjórn okkar dr. Tryggva Þórs Herbertssonar, Cutting Taxes to Increase Prosperity. Prescott minnir þar á, að kenning sín er ekki um það, að vinnusemi ráðist af öllu leyti af sköttum, heldur að miklu leyti. Hann bendir líka á, að miklu breyti, hvernig skatttekjunum er varið. Ef þeim er endurdreift til fólks, þá hefur það ekki eins vond áhrif á vinnusemi þess og ella. Á Norðurlöndum eru skattar til dæmis háir, en vinnusemi veruleg. Vegna víðtækrar endurdreifingar (barnabóta, ellilífeyris og svo framvegis) eru ráðstöfunartekjur eftir skatta hærri en ætla mætti af hinum háu sköttum. Prescott vekur einnig athygli á því, að ólík aldurssamsetning þjóða getur haft áhrif á vinnusemi þeirra. Skattar hafa ekki eins mikil áhrif á vinnusemi karla á besta aldri í fullu starfi og vinnusemi annarra hópa.
Er framleiðni á Íslandi vanmetin?
Okkur Íslendingum hlýtur að þykja fróðlegust sú tilgáta Prescotts, að í íslenskum tölum um vinnustundir sé skekkja. Unnar vinnustundir séu hér ofmældar. Það geti ekki verið, að þær séu svipaðar og í Bandaríkjunum, um 1.800 á mann að meðaltali (en meðaltalið í Evrópu er um 1.500 á mann). Prescott bendir meðal annars á, að hlutfallslega fleiri vinni á Íslandi en í Bandaríkjunum (um 10% fleiri) og að hlutfallslega fleiri vinni líka hlutastörf (um 30% á Íslandi, en um 15% þar vestra). Ef matar- og kaffihlé og lögbundnir frídagar og sumarleyfisdagar dreifast jafnt á allt þetta fólk, þá er þegar komin til sögu mælingarskekkja. Prescott telur einnig rétt að leiðrétta fyrir erlendu vinnuafli á Íslandi, jafnt fjölda manna sem vinnustundum. Síðan vita þeir, sem borið hafa saman vinnumarkaðinn á Íslandi og í öðrum löndum, að hér er meira talið með í vinnustundum en víðast annars staðar, til dæmis óunnin yfirvinna, auk þess sem lögbundnir frídagar eru fleiri.
Prescott heldur því fram, að framleiðni á Íslandi sé talsvert meiri en ráða megi af opinberum tölum, þar sem vinnustundir séu hér oftaldar. Stefán Ólafsson fullyrðir hið gagnstæða. Ég sneri mér fyrir nokkrum vikum til Stefáns og bað hann að vísa mér í gögn sín. Ég hef enn ekki fengið svar. Fróðlegt væri þó að ræða þetta betur og æsingalaust. En auðvitað er röksemdin fyrir því að lækka skatta á einstaklinga ekki sú, að þá vinni þeir meira, þótt það sé eflaust rétt, eins og Prescott segir. Röksemdin er, að þá fá þeir, sem vilja bæta kjör sín og sinna með meiri vinnu, tækifæri til þess, án þess að ríkið hirði mestalla kjarabótina af þeim. Öðrum er eftir sem áður frjálst að vinna minna, en þeir verða um leið að sætta sig við lægri tekjur.
Fréttablaðið 8. febrúar 2008.
Stjórnmál og samfélag | Breytt s.d. kl. 08:21 | Slóð | Facebook