Nýjar upplýsingar um stofnun Sósíalistaflokksins

Ritgerð er eftir mig í 2. tbl. 5. árg. Stjórnmála og stjórnsýslu, veftímarits, 57.–65. bls., og nefnist hún „Var Komintern andvígt stofnun Sósíalistaflokksins?“ Tildrög voru, að Jón Ólafsson, heimspekingur á Bifröst, taldi sig hafa fundið heimild fyrir því, að Komintern, alþjóðasamband kommúnista (sem starfaði 1919–1943), hefði verið andvígt stofnun Sósíalistaflokksins. Þá lögðu íslenskir kommúnistar niður flokk sinn, en höfðu áður starfað í sérstökum kommúnistaflokki, sem átti aðild að Komintern. Heimild Jóns var minnisblað eins starfsmanns Kominterns frá sumrinu 1938. Dr. Þór Whitehead, prófessor í sagnfræði, andmælti þessari kenningu Jóns með þeim rökum, að minnisblaðið hefði ekki verið opinber samþykkt Kominterns, auk þess sem allar aðrar heimildir bentu til þess, að stofnun Sósíalistaflokksins hefði verið gerð með samþykki Kominterns. Hafa þeir Jón og Þór háð um þetta harða ritdeilu í tímaritinu Sögu.

Ég fann í gögnum Sósíalistaflokksins nýja heimild, sem ég segi frá í ritgerðinni. Hún var heillaóskir í bréfi frá Michal Wolf, öðrum ritara Alþjóðasambands ungra kommúnista og varamanni í framkvæmdastjórn Kominterns, til Æskulýðsfylkingarinnar (samtaka ungra sósíalista) við stofnun hennar haustið 1938. Wolf varð síðar varnarmálaráðherra Ungverjalands undir nafninu Mihály Farkas og var eindreginn og illræmdur stalínisti. Óhætt er að segja, að þessi heimild eyði öllum vafa um það, að stofnun Sósíalistaflokksins var gerð með samþykki Kominterns. Þór Whitehead reyndist hafa rétt fyrir sér. Íslenskir kommúnistar með þá Einar Olgeirsson og Brynjólf Bjarnason í broddi fylkingar voru fylgispakir Kremlverjum, eins og fram kemur í rannsókn minni, Íslenskir kommúnistar 1918–1998, en hún er væntanleg á bók eftir eitt eða tvö ár.

Smjörklípa hrokagikkjanna

Hrokagikkirnir ungu sem láta mest í sér heyra þessa dagana, hagfræðingarnir Gauti B. Eggertsson og Jón Steinsson, nota smjörklípu í umræðunum um orsakir bankahrunsins og hugsanlega ábyrgð einstakra manna á því. Þeir fullyrða, að talsvert útlánatap lendi á Seðlabankanum vegna tilrauna hans til að bjarga bönkunum frá hruni. Ég hef bent á, að hið sama megi segja um seðlabanka annarra ríkja, þar sem bankakerfið var stórt. En með þessu eru þeir Gauti og Jón að tala um kostnað af björgunaraðgerðum, ekki orsakir slyss og hlut einstakra manna að því.

Smjörklípa er ágætt, íslenskt orð á þeirri rökvillu, sem á ensku kallast „Red herring“, rauð síld. Hún er að breyta skyndilega um umræðuefni í því skyni að afvegaleiða umræðurnar. Auðvitað ættu umræðurnar að snúast um orsakir bankahrunsins og hugsanlega ábyrgð einstakra manna á þeim. Orsakir hrunsins eru einkum fjórar:

1. Kerfisgalli í EES-samningnum, svo að tryggingarsvæðið (Ísland) var annað en rekstrarsvæðið (Evrópa).
2. Fautaskapur Breta, sem settu Landsbankann á lista yfir hryðjaverkasamtök og neituðu að bjarga hinum breska banka Kaupþings.
3. Glannaskapur íslenskra banka, sem lánuðu eigendum sínum stórar fúlgur: Einn aðili (Baugsveldið) gat til dæmis safnað þúsund milljarða skuld við þá. Þúsund milljarða skuld!
4. Andvaraleysi íslenskra stjórnvalda, jafnt stjórnmálamanna og eftirlitsaðila, sem skeyttu ekki um viðvaranir.

Í stað smjörklípu sinnar hefðu þeir Gauti og Jón átt að einbeita sér að rannsókn á þessum orsökum. Sú, sem ég nefni fyrst, er eflaust hin mikilvægasta frá hagfræðilegu sjónarmiði séð.

Bankahrunið var slys í þeim skilningi, að áreiðanlega vildi það enginn. En beri einhver ábyrgð á því, þá eru það auðvitað aðallega sjálfir auðjöfrarnir, skuldakóngarnir, og þjónar þeirra. Þar eru fremstir í flokki Baugsfeðgar, sem virtust hafa sjálftökuheimild í öllum bönkum og ítök í ýmsum stjórnmálaflokkum (aðallega þó Samfylkingunni), fjölmiðlum, á Bessastöðum og jafnvel hjá dómstólum. Það var aðeins einn íslenskur ráðamaður, sem varaði hvað eftir annað við, Davíð Oddsson, fyrst sem stjórnmálamaður, síðan sem seðlabankastjóri. Hrokagikkirnir ungu vilja af einhverjum ástæðum leiða athyglina frá því með smjörklípu sinni. Eru þeir að sýna nýjum valdhöfum, hvers þeir séu megnugir sem málþjónar? Eða villa tengslin við suma þá stjórnmálamenn, sem daufheyrðust við viðvörunum Davíðs, þeim sýn?

Ólán heimsins einnig Agli að kenna

Tómas Guðmundsson orti í frægu kvæði:

Því meðan til var böl, sem bætt þú gast,
og barist var, á meðan hjá þú sast,
er ólán heimsins einnig þér að kenna.

Kvæðið er ekki verra fyrir það, að það var líklega ort undir áhrifum frá norska skáldinu Arnulf Överland.

Egill Helgason hefur í nokkur ár verið eins konar umræðustjóri Íslands. Enginn vafi er á því, að hann hefur veruleg áhrif til skamms tíma eins og allir, sem koma oft fram í sjónvarpi (þótt ég haldi að vísu, að slík áhrif séu ofmetin til langs tíma). En hver var afstaða Egils til hinnar hörðu baráttu um Ísland árin 2003–2004, þegar auðjöfrarnir reyndu að kaupa sig undan lögum? Egill sat þá hjá með háðsyrði á vör. Hann bloggaði 17. ágúst 2005: „Baugsmál eru í svo einkennilegri þrástöðu að maður óttast að þau muni tröllríða íslensku samfélagi næstu árin – eins leiðinlegt og það gæti orðið.“ Egill hélt áfram: „Og maður er strax orðinn dauðleiður á þessu. Allar horfur eru líka á að þetta haldi áfram fram yfir héraðsdóm og hæstarétt – það sem er einna verst er að fólk er hálfpartinn neytt til að taka afstöðu til mála sem kannski koma því ekkert sérstaklega mikið við. Fer maður kannski á endanum að segja eins og Lyga-Mörður í Njálu þegar hann frétti að Gunnar og Otkell væru að berjast við Rangá: „Þeir einir munu vera að ég hirði aldrei þó að drepist.““

Líklega er ástæðan til hatursherferðar Egils nú gegn Davíð, að hann skammast sín undir niðri fyrir hjásetu sína þá. Hefði Egill þá beitt áhrifum sínum í stað þess að sitja hjá, þá hefði sumt hugsanlega farið öðruvísi. Eftir ósigur Davíðs Oddssonar í baráttunni við Golíat um fjölmiðlafrumvarpið 2004 og hinn furðulega væga Baugsdóm í Hæstarétti 2006 töldu auðjöfrarnir sér alla vegi færa. Þeir ættu allt og mættu allt. Jafnvægið raskaðist, allt fór úr skorðum, enginn hlustaði á varnaðarorð Davíðs. Egill var að vísu aldrei í klappliði auðjöfranna eins og Sigurður G. Guðjónsson. Hann var ekki Baugspenni eins og Þorvaldur Gylfason. En Egill sat hjá, á meðan barist var. Þess vegna er ólán Íslands einnig honum að kenna.

Líflína eða snara?

Hinir ungu og hrokafullu íslensku hagfræðingar, sem starfa vestanhafs og senda okkur reglulega tóninn upp til Íslands, Gauti B. Eggertsson og Jón Steinsson, hafa gert mikið úr því atriði í nýrri skýrslu Ríkisendurskoðunar um afkomu ríkissjóðs, að Seðlabankinn hefði getað minnkað tap sitt af útlánum til íslensku viðskiptabankanna, hefði hann hert reglur um þau fyrr. Athugasemd Ríkisendurskoðunar er eflaust rétt, enda auðvelt að vera vitur eftir á. En gæta verður að því, hvað í henni felst. Hefði Seðlabankinn hert þessar reglur, þá hefðu bankarnir líklega hrunið talsvert fyrr. Þrátt fyrir allt vonuðu flestir gegn von, í lengstu lög, að einhverjir bankanna myndu standa af sér hina alþjóðlegu fjármálakreppu, sem er hin versta frá því í heimskreppunni. Úrlausnarefnið var að fleyta bönkunum yfir kreppuna, rétta þeim líflínu. En hvenær er líflína snara, sem óþarfi er að lengja í? Þeirri spurningu verður aðeins svarað með þeirri vitneskju, sem fæst eftir atburðarás, ekki fyrir hana.

Einn virtasti endurskoðandi landsins, Stefán Svavarsson, hefur skýrt ágætlega út, að Seðlabankinn gat ekki annað, þegar hann lánaði út með veði í skuldabréfum bankanna (ekki innlánum eins og Gauti B. Eggertsson skrifaði eitt sinn), en treyst Fjármálaeftirlitinu um það, að nægar eignir (í lánabókum bankanna) stæðu að baki þessum skuldabréfum. Stefán telur eins og fleiri, að í ljós hafi komið í þessari kreppu, hversu óheppilegt var að vista ekki Fjármálaeftirlitið í Seðlabankanum. Annars verður Jón Sigurðsson, sem sat fyrir Samfylkinguna í bankaráði Seðlabankans, að svara fyrir Fjármálaeftirlitið, þar sem hann var stjórnarformaður árið fyrir hrun.

Þeir Gauti B. Eggertsson og Jón Steinsson láta eins og allt hafi verið gert rangt á Íslandi og allt rétt erlendis. Erlendir seðlabankar hafi aðeins lánað gegn tryggum veðum. Í því sambandi langar mig til að vekja athygli á frétt, sem virðist hafa farið fram hjá mörgum. Hún er, að Ben Bernanke, seðlabankastjóri Bandaríkjanna, gagnrýndi í yfirheyrslum í bandaríska þinginu þá ráðstöfun Gordons Browns, forsætisráðherra Breta, að skilja fjármálaeftirlit landsins frá seðlabankanum (Englandsbanka). Þetta hefði sitt að segja um, að breska ríkið sæti nú hugsanlega uppi með 850 milljarða punda útlánatap vegna björgunaraðgerða sinna í kreppunni.

850 milljarðar punda eru meira en 170.000 milljarðar íslenskra króna. Þetta nálgast það að vera svipuð upphæð á mann og talið er, að íslenska ríkið kunni að tapa á björgunaraðgerðum sínum fyrir milligöngu Seðlabankans í kreppunni, og voru íslensku bankarnir þó hlutfallslega miklu stærri en hinir bresku (og margt óvíst um afdrif eigna þeirra). 170.000 milljarðar íslenskra króna! Hvar eru hin tryggu veð Englandsbanka? Hvers vegna er gert ráð fyrir þessu feikilega útlánatapi þar? Því hljóta Gauti B. Eggertsson og Jón Steinsson að geta svarað.

Sigurður G. Guðjónsson í vandræðum

Sigurður G. Guðjónsson, kosningastjóri Ólafs Ragnars Grímssonar í forsetakjöri 1996, var um skeið forstjóri Stöðvar tvö, sem Baugsfeðgar áttu þá. Hann tryggði, að forseti synjaði sumarið 2004 fjölmiðlalögum þeim, er Alþingi hafði samþykkt, staðfestingar, en tilgangur laganna var að koma í veg fyrir, að auðjöfrar gætu ráðið allri skoðanamyndun í landinu. Þetta var í fyrsta skipti í sögu lýðveldisins, sem forseti notaði þetta vald. Eftir þetta raskaðist allt jafnvægi í landinu. Auðjöfrar töldu, að þeir ættu allt og mættu allt. Trylltur dans hófst í kringum gullkálfinn, og útrásarvíkingar, fjölmiðlungar, dómstólar og stjórnmálamenn (aðallega í Samfylkingunni) að þeim Sigurði og Ólafi Ragnari ógleymdum tóku allir þátt í honum.

Sigurður víkur hins vegar af nokkurri þykkju að mér í pistli á Netinu í fyrradag og segist hvergi hafa komið nálægt neinum útrásardansi. En svo illa vill til, að hann kemst í mótsögn við sjálfan sig í einni og sömu málsgreininni. Hann segir: „Hef heldur aldrei verið lögfræðingur eins eða neins útrásarvíkings.  Hef hins vegar glímt við nokkra þeirra fyrir skjólstæðinga mína. Ég kom inn í stjórn Fons að beiðni gamals skjólstæðings míns, Pálma Haraldssonar, eftir bankahrun haustið 2008.“ Hvenær hætti Pálmi í Fons að vera útrásarvíkingur? Sigurður sver einnig af sér að hafa veitt Landsbankamönnum ráðgjöf. Hann veit betur. Hann gerði það í baráttunni um Tryggingarmiðstöðina forðum. Og Sigurður sat í stjórn Glitnis, þegar sá banki lenti fyrstur bankanna í þroti. Ég veit ekki, hver er útrásarvíkingur, ef Sigurður er það ekki.

Sigurður brigslar mér í pistli sínum um að vera dæmdur maður. En fyrsti dómurinn, sem ég fékk, var fyrir að reka ólöglega útvarpsstöð í verkfalli prentara og ríkisútvarpsmanna haustið 1984. Þetta gerði ég í mótmælaskyni við einokun ríkisins á útvarpsrekstri, sem síðan var horfið frá. Það veitti mönnum eins og Sigurði tækifæri til að reka einkastöðvar. Ég barðist fyrir frelsinu, sem Sigurður misnotaði síðan, þegar hann stjórnaði sjónvarpsstöð fyrir auðjöfrana. Ég reyndi að bæta heiminn, en Sigurður að græða á honum.

Nú er Sigurður í stökustu vandræðum, því að hann ginnti forseta Íslands sumarið 2004 til að synja fjölmiðlafrumvarpinu staðfestingar. Þá var sagt, að gjá væri milli þings og þjóðar í málinu. En hafi hún verið einhver þá, er hún miklu breiðari nú samkvæmt skoðanakönnunum og undirskriftasöfnunum. Eins og dr. Gunnar Helgi Kristinsson stjórnmálafræðiprófessor benti á í Speglinum síðastliðinn mánudag, missir forsetinn það litla, sem eftir er af trúverðugleika sínum, synji hann Icesave-frumvarpinu ekki staðfestingar.

Einnig er á það að líta, að forsetinn skrifaði undir fyrra frumvarp með sérstakri vísan til fyrirvara Alþingis, sem nú eru horfnir. Enn fremur ber að hafa í huga, að munurinn á fjölmiðlafrumvarpinu 2004 og Icesave-frumvarpinu nú er, að hægðarleikur var að breyta lögunum um fjölmiðla, teldu menn þá sig hafa gert mistök. Hitt verður vandasamara, að komast út úr því kviksyndi, sem vinstristjórnin núverandi virðist vera að leiða okkur Íslendinga út í.

(Myndin er af einkaþotu skjólstæðings Sigurðar, Pálma Haraldssonar í Fons. Sjá má myndir af einkaþotum útrásarvíkinganna á amx.is.)

Öfug Laffer-áhrif á Íslandi

Ég birti grein undir þessu nafni í 48. tbl. 27. árg. Vísbendingar 7. desember 2009, 2.–3. bls. Þar greini ég Laffer-áhrifin á Íslandi, sem svo má kalla (eftir bandaríska hagfræðingnum Arthur Laffer). Þau felast í því, að skattstofn stækkar iðulega við skattalækkanir (hjón bæta til dæmis við sig vinnu, ef þau þurfa að greiða lægra hlutfall af tekjum sínum í skatta), svo að skatttekjur ríkisins minnka ekki eins mikið við slíkar skattalækkanir og ætla mætti og geta jafnvel hækkað: Lítil sneið af stórri köku getur verið jafnstór eða stærri en stór sneið af lítilli köku.

Laffer-áhrifin af víðtækum skattalækkunum áranna 1991–2004 á Íslandi voru skýr. Meðal annars hækkuðu skatttekjur ríkisins af fyrirtækjum verulega, þótt skattheimtan færi úr 45% niður í 18%. Skatttekjur ríkisins af einstaklingum hækkuðu einnig á sama tíma, svo að ekki mátti rekja þetta nema að litlu leyti til þess, að fjármagn hefði runnið frá einstaklingum til fyrirtækja með stofnun einkahlutafélaga, eins og Stefán Ólafsson prófessor hélt fram. Takið eftir, að ég reikna ekki með tölunum eftir 2004, því að þá hófst lánsfjárbóla, sem olli einhverju um hækkaðar skatttekjur ríkisins.

Ég rannsakaði meðal annars skatttekjur af leigutekjum af húsnæði. Fyrir 1997 voru þær skattlagðar eins og launatekjur. Líklega hefur venjulegur húseigandi þá greitt af þeim rösk 40% í skatt. En frá og með 1997 hafa leigutekjur verið skattlagðar eins og fjármagnstekjur, svo að af þeim voru fram á þetta ár greidd 10%. Fróðlegt er að sjá, hvernig skattstofninn stækkaði við skattalækkunina. Framtaldar leigutekjur þrefölduðust á einu ári, milli 1997 og 1998. Hvort tveggja var, að skattskil bötnuðu (menn svíkja síður undan 10% skatti en 40%) og að framboð á leiguhúsnæði jókst. Skattstofninn stækkaði. Húsaleigubætur voru komnar fyrr til sögu og hafa þess vegna ekki ráðið miklu um þessa breytingu.

Eftir nokkur ár var svo  komið, að skatttekjur ríkisins af leigutekjum voru orðnar svipaðar og áður. Þær voru á að giska 329 milljónir króna 1995 af rösklega 40% skatti, en 352 milljónir 2007 af 10% skatti. Þetta eru greinileg Laffer-áhrif: Lítil sneið af stórri köku getur verið jafnstór eða stærri en stór sneið af lítilli köku. En vondu fréttirnar eru, að núverandi ríkisstjórn hefur tekið allt aðra stefnu en hin fyrri. Hún hækkar alla skatta sem hún getur. Þá munu koma til sögunnar öfug Laffer-áhrif: Skattstofninn minnkar við skattahækkanir. Fólk minnkar við sig vinnu, atvinnurekendur leggja ekki út í áhættusöm fyrirtæki, þótt álitleg séu, fjármagnseigendur koma eigum sínum fyrir annars staðar. Kakan minnkar, svo að sneið ríkisins af henni verður miklu minni en spár allra spekinganna gerðu ráð fyrir.

Frekari rökstuðning fyrir þessu má sjá í grein minni í Vísbendingu.

Sigurður G. Guðjónsson einn aðaldansarinn

Sigurður G. Guðjónsson lögfræðingur er einn af harðskeyttustu og snjöllustu lögfræðingum okkar. Væri ég fjárglæframaður, sem þyrfti vörn í fjölmiðlum og fyrir dómstólum, þá myndi ég ráða hann sem talsmann minn og lögfræðing. Ólafur Ragnar Grímsson gerði Sigurð einmitt að kosningastjóra sínum í forsetakjörinu 1996. Síðar réð Jón Ásgeir Jóhannesson í Baugi hann forstjóra Stöðvar tvö, og í því starfi skipulagði Sigurður röggsamlega baráttuna gegn fjölmiðlafrumvarpinu sumarið 2004. Þá synjaði forseti Íslands í fyrsta skipti í sögunni frumvarpi staðfestingar, enda átti í hlut einkavinur hans og fyrrverandi kosningastjóri.

Nú skrifar Sigurður í Pressunni, að vitanlega þurfi Ólafur Ragnar ekki að synja Icesave-frumvarpinu staðfestingar, því að hann eigi ekki að skera Sjálfstæðisflokkinn úr eigin snöru.

• Sigurður minnist ekki á, að forsetinn undirritaði frumvarpið í fyrri gerð með sérstakri skírskotun til fyrirvaranna, sem nú eru horfnir.
• Hann getur þess ekki, að nú hefur samkvæmt skoðanakönnunum og undirskriftasöfnunum myndast miklu breiðari „gjá milli þings og þjóðar“ en í fjölmiðlafrumvarpsmálinu.
• Hann víkur ekki að því, að munurinn á fjölmiðlafrumvarpinu og Icesave-málinu er, að nýtt Alþingi hefði eftir 2004 hæglega getað fellt fjölmiðlafrumvarpið úr gildi, en það er hægara sagt en gert að ógilda Icesave-samninginn, þótt vinstristjórnin falli í næstu kosningum.

Gagnrýni Sigurðar kemur líka úr hörðustu átt. Hann var einn ákafasti útrásarlögfræðingurinn. Hann veitti Landsbankanum margvíslega ráðgjöf, á meðan hann var einkabanki. Varaði hann þá við Icesave-reikningunum? Hann sat í stjórn Glitnis, þegar bankinn féll. Varaði hann þá við ógætilegum rekstri bankanna, eins og þáverandi seðlabankastjóri gerði hvað eftir annað? Sigurður var stjórnarformaður Fons hf., sem hann stýrði í gjaldþrot. Hann var stjórnarformaður LL-eigna ehf., Dýrfisk ehf. og fleiri fyrirtækja. Einn aðaldansarinn í kringum gullkálfinn þykist nú hvergi hafa komið nálægt!

Siðfræði umhverfisins

Síðustu helgi, dagana 3.–6. desember, tók ég þátt í fróðlegri málstofu um siðfræði umhverfisins í Tucson, Arizona. Margt var þar rætt, sem hlýtur að leita á alla hugsandi menn. Nýtur maðurinn sérstöðu í náttúrunni eða hafa aðrar lifandi verur einhver réttindi og jafnvel dauðir hlutir? Meðal annars ræddum við þá kenningu ástralska heimspekingsins Peters Singer, að öll dýr séu jöfn í þeim skilningi, að þau eigi öll jafnan rétt á því, að tekið sé siðferðilegt tillit til þeirra. Singer telur það villimennsku að drepa dýr og leggja þau sér til munns. Ég er einn þeirra, sem hafna kenningu hans. Af þeirri staðreynd, að menn hafa réttindi í krafti þeirrar skynsemi, sem þeir eru gæddir, leiðir ekki, að dýr hafi slík réttindi, jafnvel þótt sum þeirra virðist skynsamari en önnur. Hins vegar kann að vera, að við höfum ýmsar skyldur við þau. En þær skyldur eru ekki samar og jafnar við alla. Til dæmis höfum við aðrar skyldur við apa, sem eru næstir okkur í dýraríkinu, en mýflugur. En ekki þarf neina heimspekinga til að segja okkur, að þörf sé á dýravernd.

Ég varpaði fram nokkrum spurningum á málstofunni. Þegar rætt var um skyldur okkar við komandi kynslóðir, spurði ég eins og gamli maðurinn í Flóanum: Hvað hafa komandi kynslóðir gert fyrir okkur? Með því segi ég ekki, að fólk eigi ekki einhverjar skyldur við komandi kynslóðir, heldur að ríkið og sérfræðingar þess geta trauðla gert grein fyrir þeim eða framfylgt þeim. Við rækjum slíkar skyldur með eignarréttinum, fjölskyldunni og þeirri samheldni eða samkennd, sem sprettur af sögu okkar og arfi. Þegar rætt var um dýr í útrýmingarhættu, spurði ég, hver bera skyldi kostnaðinn af friðun þeirra. Tökum til dæmis íslenska örninn, sem leggst á æðarvarp og bakar með því æðarbændum mikið tjón. Hann er friðaður. Hver á að bera kostnaðinn? Þeir, sem vilja friða örninn? Bændurnir? Almenningur (ríkissjóður)? Sjálfur komst ég raunar að þeirri niðurstöðu, að örninn væri svo mikilvægur í náttúru Íslands, að eðlilegt væri, að almenningur bæri kostnaðinn af friðun hans, enda er mælt fyrir um hana í lögum. 

Rætt var um ýmis sjaldgæf dýr. Ég velti því fyrir mér, hvers vegna allir vildu friða stór dýr eins og fíla og hvali, en ekki lítil dýr og jafnvel örsmá. Lynn Scarlett, fyrrverandi aðstoðarinnanríkisráðherra Bandaríkjanna, sem var á málstofunni, sagði í gamni, að í Washington-borg væri sérstakt orð notað um þetta fyrirbæri, „charismatic megafauna“, geðþekkir risar úr dýraríkinu. Fátt var hins vegar um svör í málstofunni, þegar ég benti á, að hvalategundir á Íslandsmiðum eru ekki í útrýmingarhættu og að bann við því að veiða þá hefur valdið offjölgun þeirra, svo að þeir taka fæðu frá öðrum tegundum, þar á meðal manninum sjálfum.

Ná lög ekki yfir Egil Helgason?

Ríkisútvarpið er um það ólíkt venjulegum fjölmiðlum eins og Morgunblaðinu og Stöð tvö, að við getum ekki sagt því upp. Það er í eigu almennings og á að þjóna almenningi. Þess vegna eru lagaskyldur þess ríkari en annarra fjölmiðla. Því ber til dæmis að lögum að gæta óhlutdrægni í frásögnum og umræðum um menn og málefni. Það merkir vitaskuld ekki, að skoðanir megi ekki koma fram, heldur hitt, að ekki sé reynt að þagga niður skoðanir, sem hljóta að þykja gjaldgengar. Það er þess vegna hneyksli, að forsvarsmenn Ríkisútvarpsins skuli hafa valið Egil Helgason til að stjórna öllum opinberum umræðum í landinu um stjórnmál og bókmenntir. Egill er í herferð gegn Davíð Oddssyni og samherjum hans. Hann eys fúkyrðum yfir þá í hverri viku á bloggsíðu sinni á Eyjunni. Sjónarmið þeirra fá ekki að komast að í þáttum hans (þótt þriðjungur þjóðarinnar telji samkvæmt skoðanakönnunum, að Davíð sé best til þess fallinn að leiða þjóðina út úr núverandi þrengingum).

Í Sífri Egils eru jafnan fjórir vinstrimenn fyrir einn hægrimann, og hann er iðulega einhver óánægður utanveltumaður, sem tekur undir með kórnum í stað þess að andmæla honum. Ég hef ekkert á móti því, að Egill hafi sinn þátt. En forsvarsmönnum Ríkisútvarpsins ber lögum samkvæmt að gæta mótvægis. Þessi fjölmiðill á að vera margradda, ekki eintóna. Egill er í fullu starfi fyrir Ríkisútvarpið og segist „aðeins“ vera með um 750 þúsund krónur á mánuði fyrir það (eftir skatt?). Ég hef áður rifjað hér upp, að haustið 2005 áminntu forsvarsmenn Ríkisútvarpsins Sigmund Sigurgeirsson, starfsmann fréttastofunnar, vegna ummæla hans á bloggi sínu um Baugsmálið.

Ekki er heldur úr vegi að minnast hér á reglur Ríkisútvarpsins breska, BBC, um blogg starfsmanna. Þar segir, að starfsmenn skuli sýna öðrum nærgætni á bloggum sínum. Þeir skuli bera undir yfirmenn sína allt það, sem vakið geti efasemdir um óhlutdrægni þeirra og orðheldni. Sé þeim boðin greiðsla fyrir að blogga, þá skuli þeir ræða við yfirmenn sína, áður en þeir taki slíku boði, enda geti þar orðið hagsmunaárekstur. Sjálfur þiggur Egill 200 þúsund krónur á mánuði fyrir að blogga á Eyjunni. Bar hann það undir yfirmenn sína? Eða gerir Ríkisútvarpið íslenska vægari siðferðiskröfur en hið breska?

Vindur og andi

Ólíkt er þeim farið, starfsbræðrunum, rithöfundunum Guðmundi Andra Thorssyni og Einari Má Guðmundssyni. Guðmundur Andri var blygðunarlaus Baugspenni. Þegar Davíð Oddsson lagði fram fjölmiðlafrumvarpið vorið 2004, skrifaði Guðmundur Andri í Fréttablaðið 26. apríl: „Hefði Baugur ekki tekið að fjárfesta á þessum markaði þá væru fjölmiðlar á Íslandi færri og einsleitari, hvort sem litið er á fréttaflutning, stuðning við pólitísk öfl eða almennt yfirbragð. Eins og sérhver neytandi getur vitnað um þá hefur fjölbreytnin aukist — og er það vandamál?“ Beinteinn á Króknum hefði ekki getað orðað það betur í lofgrein um Bogesen gamla á Óseyri við Axlarfjörð. Og Guðmundur Andri skrifaði um Baugsmenn í Fréttablaðið 17. maí 2004: „Það er ekki boðlegt að þeir skuli sæta ofsóknum mánuðum og jafnvel árum saman af hendi forsætisráðherra fyrir einhverjar sakir sem enginn fær botn í.“ Eftir hrunið hefur Guðmundur reynt að skrifa sig frá Baugsþjónkun sinni, en með litlum árangri. Beinteinn á Króknum skrifaði líka illa um Bogesen, þegar sá gállinn var á honum.

Einar Már lét hins vegar engan kaupa sig. Ég er á öndverðum meiði við hann um margt, en tvennt getur enginn tekið af honum. Hann er ekki falur, og hann er manna pennafærastur, eins og nýleg Hvítbók hans sýnir. Guðmundur Andri er vindur. Einar Már er andi. Guðmundur Andri er útblásinn. Einar Már er innblásinn.