Tvær borgir

Fróðlegt var að bera saman svipmyndir frá Washington og Reykjavík þriðjudaginn 20. janúar 2009. Enn sýndu Bandaríkjamenn, hversu sterkum rótum lýðræði hefur þar skotið. George W. Bush rétti Barack H. Obama valdataumana, og forsetarnir tveir sýndu hvor öðrum virðingu. Allt fór vel fram. Obama býður af sér góðan þokka, og mikið hlýtur að vera spunnið í mann, sem nánast einn síns liðs sigraði tvær öflugustu kosningavélar heims, fyrst Clinton-hjónanna, síðan Lýðveldisflokksins, Repúblikana. Athygli vekur, hversu rólegur Obama virðist vera og varfærinn. Ánægjulegt er og, að þessi volduga þjóð skuli í fyrsta skipti hafa valið sér þeldökkan forseta.

Bush hverfur ekki úr forsetaembættinu með glæsibrag. En líklega fær hann betri eftirmæli síðar. Sjálfsagt var að stöðva starfsemi hryðjuverkamanna frá Afganistan. Enginn vafi er heldur á því, að Bush var í góðri trú (ef það er heppilegasta orðið), þegar hann mælti fyrir um innrás í Írak: Hann taldi eins og forsvarsmenn Sameinuðu þjóðanna, að Saddam Hussein réði yfir gereyðingarvopnum, enda hafði Hussein áður orðið ber að því að beita slíkum vopnum í árásum á grannríki. Þetta reyndist ekki rétt, en bót er í máli, að við innrásina fækkaði um einn grimman einræðisherra í heiminum. Festa Bush í baráttunni við hryðjuverkamenn hefur líka skilað árangri. Þeir eru nú einangraðir.

Bandaríkin eru ekki gallalaus, en margt hefur tekist þar vel. Þetta er samband fimmtíu ríkja. Verðmætasköpun er miklu meiri en í Evrópusambandinu, sem er samband 27 ríkja. Í tveimur Bandaríkjanna, Delaware og Connecticut, er landsframleiðsla á mann svipuð og í langríkasta Evrópusambandsríkinu, Lúxemborg. Gengi Svíþjóð úr Evrópusambandinu og í Bandaríkin, þá yrði ríkið eitt hið fátækasta þar vestra, ásamt Arkansas og Mississippi. Mörg Evrópusambandsríki eru síðan miklu fátækari. Evrópubúar ættu enn fremur að muna Bandaríkjamönnum, að þeir stöðvuðu tvö Evrópustríð á tuttugustu öld og tryggðu frið í álfunni, þegar veldi Kremverja var sem öflugast.

Þegar litið var til Reykjavíkur þriðjudaginn 20. janúar, blasti við dapurlegri mynd. Fámennur hópur grímuklæddra óspektarmanna beitir þessar vikurnar ofbeldi í því skyni að knýja löglega kjörna ríkisstjórn frá völdum. Þessi hópur kom í veg fyrir, að umræður stjórnmálaleiðtoga gætu farið eðlilega fram á gamlárskvöld, skemmdi tæki fyrir fjölmiðlum og veittist að starfsfólki þeirra jafnt og stjórnmálamönnum. Sami hópur notaði tækifærið nú á þriðjudaginn til að ráðast á Alþingishúsið, grýta lögregluþjóna, brjóta rúður og kveikja elda. Á meðan sátu ráðherrar í húsinu og gátu sig hvergi hreyft.

Þetta ástand er óþolandi. Lýðræði er ekki ofríki fámenns minni hluta og því síður ofbeldi slíks hóps. Stjórnmálamenn verða að geta tekið ákvarðanir sínar óáreittir. Umræður eiga að fara eðlilega fram, en ekki undir steyttum hnefum ofbeldisseggja. Hrun bankanna og hinir stórkostlegu efnahagserfiðleikar eftir það breyta vitanlega miklu í íslenskum stjórnmálum. En ríkið hefur samið við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn um viðreisnaráætlun, og bankahrunið sætir nákvæmri rannsókn. Kosningar eru ekki tímabærar, fyrr en þessu tvennu er lokið. Lýðræði er ekki skrílræði.

Fréttablaðið 23. janúar 2009.

Spilling í Brüssel

Fræg er sagan af rómverska keisaranum, sem skyldi dæma milli tveggja söngvara. Eftir að hann hafði heyrt hinn fyrri syngja, rétti hann hinum síðari verðlaunin: Verr gæti hann ekki sungið. Þetta er óskynsamlegt. Verið getur, að einn kostur sé ófullkominn, en annar verri. Fara menn ekki stundum úr öskunni í eldinn? Keisarinn átti vitaskuld að hlusta á báða söngvarana og dæma síðan. Um þessar mundir vantreystir íslenska þjóðin forystumönnum sínum og stofnunum. Þess vegna hafa sumir snúið sér að Evrópusambandinu: Ríkisvaldið geti ekki verið verr komið í Brüssel en Reykjavík. Fer þeim ekki eins og rómverska keisaranum?

ESB ber verulega ábyrgð á óförum Íslendinga. Þegar við gengum inn á Evrópska efnahagssvæðið, var hugmyndin sú, að fyrirtæki gætu starfað þar hvar sem væri óháð skráningarstað. Þetta nýttu íslensku bankarnir sér í góðri trú og færðu út kvíar. Þeir urðu svo stórir, að íslenski seðlabankinn gat ekki óstuddur verið þrautavaralánveitandi þeirra. Þá hefði mátt búast við, að aðrir seðlabankar á EES hlypu undir bagga, þegar á þyrfti að halda. Það gerðu þeir ekki. Íslensku bankarnir urðu ekki gjaldþrota, heldur hrundu vegna lausafjárskorts.

Engin stoð reyndist í aðild að EES. Hvers vegna ætti að vera meiri stoð í aðild að ESB? Ríkisstjórn breskra jafnaðarmanna átti síðan sinn hlut að hruni íslensku bankanna. Hún fékk aðstoð ESB við að neyða íslenska ríkið til að taka á sig skuldbindingar vegna Icesave-reikninga Landsbankans, sem það hafði ekki stofnað til og bar að lögum og samkvæmt alþjóðasamningum enga ábyrgð á. Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta er sjálfseignarstofnun, sem starfar eftir reglum EES og ber ábyrgð á öllum slíkum skuldbindingum, ekki ríkissjóður Íslands. ESB gerðist með öðrum orðum handrukkari fyrir Breta.

Hin alþjóðlega lánsfjárkreppa bitnaði harðar á Íslendingum en öðrum þjóðum af tveimur meginástæðum: Seðlabankar á EES-svæðinu brugðust Íslendingum, og Bretland með ESB að bakhjarli beittu okkur ofríki. Er helsta röksemdin fyrir ESB-aðild eftir þessa reynslu, að heiðra skuli skálkinn, svo að hann skaði þig ekki?

Ég er að vísu ekki þeirrar skoðunar, að það jafngildi heimsendi að ganga í ESB. Þrjár norrænar frændþjóðir una hag sínum þar sæmilega. En teikn eru á lofti um, að ESB sé frekar að þróast í átt að lokuðu, miðstýrðu ríki en opnum, dreifstýrðum markaði. Einn gallinn á ESB, sem áróðursmenn fyrir aðild loka augunum fyrir, er víðtæk spilling. Fyrir röskum níu árum ljóstraði einn endurskoðandi ESB, Paul van Buitenen, upp um margvíslega misnotkun almannafjár í framkvæmdastjórn sambandsins. Hann var óðar rekinn, en eftir rannsókn málsins neyddist öll framkvæmdastjórnin til að segja af sér. Þremur árum síðar, 2002, var aðalendurskoðanda ESB, Mörtu Andreasen, vikið úr starfi, eftir að hún gagnrýndi opinberlega fjármálaóreiðu sambandsins.

Valdi verður að fylgja aðhald. Því miður virðist slíkt aðhald vera enn minna í Brüssel en Reykjavík. Við eigum ekki frekar en rómverski keisarinn forðum að veita ESB verðlaunin í söngkeppninni án þess að hafa hlustað á það. Er Ísland ekki skárri kostur en ESB?

Fréttablaðið 9. janúar 2009.