Áhrif Snorra

Því dýpra sem ég sekk mér niður í rit Snorra Sturlusonar, því líklegra virðist mér, að hann hafi samið þrjú höfuðrit sín í sérstökum tilgangi.

Eddu samdi hann til að reyna að endurvekja skáldskaparlistina, sem hafði verið útflutningsvara Íslendinga öldum saman. Snorri hefur tekið hana saman, áður en hann fór í fyrri ferð sína til Noregs árið 1218.

Heimskringlu samdi hann á tímabilinu frá 1220, þegar hann sneri aftur til Íslands, til 1237, þegar hann fór aftur utan. Hún er umfram allt saga átaka um ríkisvald í Noregi, áreksturs tveggja hugmynda um lög: að þau sé sammæli alþýðu eða fyrirmæli konunga. Einn tilgangur Snorra (sem var sjálfur tvisvar lögsögumaður) var að sýna Íslendingum, að þeir ættu ekkert erindi í ríki Noregskonungs, og er hin snjalla ræða Einars Þveræings besti vitnisburðurinn um það: Eflaust væri Ólafur digri, er nú vildi auka ítök sín á Íslandi, góður konungur, en hitt væri jafnvíst, að konungar væru misjafnir, sumir góðir og aðrir vondir, og væri því best að hafa engan konung.

Egils sögu samdi Snorri, eftir að hann sneri aftur frá Noregi árið 1239, orðinn óvinur konungs, enda er andúðin á konungsvaldi ekki eins hógværlega sett fram og í Heimskringlu. Sagan er um baráttu forföður Snorra, Egils Skallagrímssonar, við Noregskonunga. Hákon gamli endurgalt andúðina og lét vega Snorra árið 1241.

Heimskringla hefur frá upphafi gengið manna í milli í afskriftum. Menn hafa lesið hana sér til skemmtunar og fróðleiks, en líka sem viðvörun. Þetta sést best á því, að árið 1255 endurómaði boðskapur Einars Þveræings í ummælum tveggja bændahöfðingja. Á samkomu bænda við Vallalaug í Skagafirði, þar sem Þorgils skarði vildi vera tekinn til höfðingja, kvaðst Broddi Þorleifsson á Hofi á Höfðaströnd helst vilja Þorgils, þyrfti hann að þjóna höfðingja, en betra væri að þjóna engum. Á ráðstefnu bænda við Djúpadalsá, þar sem Þorvarður Þórarinsson vildi vera tekinn til höfðingja, sagði nafni hans Þórðarson á Saurbæ í Eyjafirði: „Má ég vel sæma við þann, sem er, en best, að engi sé.“ Þeir Broddi og Þorvarður hafa bersýnilega báðir lesið Heimskringlu.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 4. apríl 2020.)