Fræg er sagan af því, þegar Bandaríkjamenn spurðu Zhou Enlai, einn af leiðtogum kínverskra kommúnista, að því árið 1971, hvað hann segði um frönsku stjórnarbyltinguna. „Það er of snemmt um það að segja,“ svaraði Zhou. Þetta hefur verið haft til marks um djúpa kínverska speki, þegar horft er langt fram og aftur í tímann. En það er misskilningur, eins og kom fram í Financial Times 10. júní 2011. Túlkurinn við þetta tækifæri, Charles W. Freeman, upplýsti, að Zhou hefði verið að tala um stúdentaóeirðirnar í París 1968.
Sagan er samt merkileg fyrir tvennt. Í fyrsta lagi voru kommúnistarnir, sem stjórnuðu Kína, engir djúpvitringar, heldur þröngsýnir og grimmir ofstækismenn. Eftir að þeir höfðu sigrað í borgarastríði 1949, hófust fjöldaaftökur um allt Kína, sannkallað blóðbað. Milljónir manna voru drepnar. Og í „Stóra stökkinu“ fram á við árin 1958–1962 féllu 44 milljónir manna úr hungri, eins og sagnfræðingurinn Frank Dikötter hefur sýnt fram á, en hann hefur rannsakað kínversk skjalasöfn, sem áður voru lokuð.
Í öðru lagi var alls ekki of snemmt um þetta að segja. Þegar í nóvemberbyrjun 1790 hafði breski stjórnmálaskörungurinn Edmund Burke gefið út Hugleiðingar um Frönsku byltinguna (Reflections on the Revolution in France), þar sem hann kvað hana dæmda til að mistakast. Frönsku byltingarmennirnir teldu, að allt vald ætti að vera í hendi lýðsins, og það merkti ekki annað en að allt vald ætti að vera í hendi þeirra, sem teldu sig hafa umboð lýðsins, en þeir væru sökum reynsluleysis og ofstækis síst allra til mannaforráða fallnir. Byltingarmennirnir ætluðu að rífa allt upp með rótum, en það hlyti að enda með ósköpum, enda hefðu þeir óljósar hugmyndir um, hvað taka ætti við. Breskt stjórnarfar einkenndist hins vegar af því, sagði Burke, að valdinu væri dreift til margra aðila, og þess vegna myndaðist jafnvægi milli þeirra og framvindan yrði hæg og örugg.
Allt gekk fram, sem Burke sagði. Ógnarstjórn hófst í Frakklandi, og fallöxin hafði ekki undan. Loks hrifsaði herforingi frá Korsíku völdin og krýndi sjálfan sig keisara.
(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 18. janúar 2020.)
RSS
