7.1.2023 | 21:46
Deilt við Evu Hauksdóttur
Eva Hauksdóttir er eini lögfræðingurinn, sem hefur reynt að gagnrýna rök mín í bókinni um landsdómsmálið, og er það lofsvert. Ég hafði á Facebook-vegg mínum bent á, að Jón Ólafsson prófessor hafði farið rangt með stjórnarskrárákvæðið um ráðherrafundi. Hann hafði sagt (í viðtali við Gunnar Smára Egilsson á Samstöðinni), að það ákvæði hljóðaði eitthvað á þá leið, að við sérstakar aðstæður, til dæmis þegar hættu bæri að höndum, bæri forsætisráðherra að halda ráðherrafundi. Þetta er fráleitt. Ákvæðið er aðeins, að halda skuli ráðherrafundi um mikilvæg málefni (ekki einu sinni að forsætisráðherra skuli halda þá). Eva skrifaði þá á Facebook-vegg minn:
Það þarf nú reyndar nokkuð einbeittan mistúlkunarvilja til að komast að þeirri niðurstöðu að efnahagshrun og aðrar yfirvofandi hættur teljist ekki mikilvæg stjórnarmálefni.
Ég svaraði:
Eins og þú átt að vita, snýst málið ekki um það, hver sé almenn merking orðasambandsins mikilvæg stjórnarmálefni, heldur um hitt, hver merkingin sé í stjórnarskránni. Og það er alveg skýrt, að upprunalega merkingin var: málefni, sem þurfti að leggja fyrir ríkisráð. Hvenær breyttist þessi merking, og af hverju varð enginn var við þessa breytingu? Ekki datt þeim Hermanni Jónassyni og Guðmundi Í. Guðmundssyni í hug, að þeir væru að brjóta stjórnarskrána, þegar þeir ákváðu að leggja ekki fyrir ráðherrafundi samninga við Bandaríkjamenn árið 1956? Og Eiríkur Tómasson færði prýðileg rök fyrir því, að þeir Davíð Oddsson og Halldór Ásgrímsson hefði ekki verið að brjóta stjórnarskrána, þegar þeir lögðu ekki fyrir ráðherrafund opinberan stuðning Íslands við hernaðaraðgerðir Bandaríkjamanna í Írak árið 2003. Og þú horfir algerlega fram hjá því, að til eru málefni, sem í eðli sínu eiga ekki erindi á ráðherrafundi, af því að það myndi gera illt verra að setja þau þar á dagskrá, og hættan á bankaáhlaupi er einmitt eitt slíkt málefni. En aðalatriðið hér er þó það, að Jón Ólafsson fer algerlega rangt með stjórnarskrárákvæðið. Mátti telja hættu á bankahruni mikilvægt stjórnarmálefni í hversdagslegum og almennum skilningi? Já. Var rétt að taka það á dagskrá ráðherrafunda? Nei. Var merking orðasambandsins mikilvæg stjórnarmálefni í 17. gr. stjórnarskrárinnar almenns eðlis eða þröngs eðlis? Þröngs eðlis: málefni, sem atbeina þjóðhöfðingja þurfti til. Mátti leggja víðari merkinguna í orðasambandið? Hugsanlega, en þá hafði myndast vafi, sem sakborningurinn átti að njóta. Svaraðu þessu nú sem lögfræðingur.
Eva svaraði:
7.1.2023 | 16:54
Ne bid in idem
Eitt merkasta og mikilvægasta lögmál réttarríkisins er Ne bis in idem, sem merkir bókstaflega: ekki aftur hið sama. Það felur í sér, að borgarar í réttarríki geti treyst því, að sama málið sé ekki rekið aftur gegn þeim, eftir að það hefur verið leitt til lykta. Þeir þurfi ekki að eiga yfir höfði sér þrotlausar málshöfðanir út af því sama. Því hefur ekki verið veitt athygli, að þetta lögmál var brotið í málarekstrinum gegn Geir H. Haarde, eins og ég bendi á í bók minni um landsdómsmálið.
Rannsóknarnefnd Alþingis tók til athugunar, hvort Geir hefði í aðdraganda bankahrunsins brotið það ákvæði stjórnarskrárinnar, að halda skyldi fundi um mikilvæg stjórnarmálefni, með því hvoru tveggja að boða ekki sjálfur til slíks fundar og veita ekki bankamálaráðherranum nægar upplýsingar til þess, að sá gæti neytt réttar síns til að óska slíks fundar. Komu þessar athugasemdir fram í bréfi nefndarinnar til Geirs í febrúar 2010, þar sem honum var gefinn kostur á að svara. Geir gerði það skilmerkilega og benti á, að um margt hefði verið rætt á ráðherrafundum, þar á meðal efnahagsvandann árið 2008, án þess að um það hefði verið bókað, að varasamt hefði verið að setja á dagskrá ráðherrafundar hinn sérstaka vanda bankanna og að oddviti samstarfsflokksins hefði átt að veita bankamálaráðherranum upplýsingar. Rannsóknarnefndin hvarf þá frá því að gera þetta að sérstöku ásökunarefni á hendur Geir.
Aðalráðgjafi þingmannanefndar um viðbrögð við skýrslu rannsóknarnefndarinnar, Jónatan Þórmundsson, bætti hins vegar þessu ásökunarefni við aftur. Þótt vissulega hefði rannsóknarnefndin hvorki ákæruvald né dómsvald, voru rannsóknarheimildir hennar svo rúmar og afleiðingar fyrir menn af niðurstöðum hennar svo miklar, að líkja mátti henni við dómstól (enda fengu rannsóknarnefndarmennirnir með lögum sömu friðhelgi og dómarar). Því má segja, að með því að vilja ákæra Geir fyrir að hafa brotið stjórnarskrána hafi þingmannanefndin brotið lögmálið Ne bis in idem.
(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 7. janúar 2023.)