Habsborgarar

Um þessar mundir eru hundrað ár frá því, að ríki Habsborgarættarinnar á Dónárslóðum hóf stríð gegn Serbíu vegna þess, að leyniþjónusta Serba var talin viðriðin morð á austurríska ríkisarfanum, Frans Ferdinand, og konu hans í Sarajevo. Nokkrar næstu aldir á undan hafði þetta ríki hins vegar ekki aðallega orðið til í stríðum, heldur með hjónaböndum, enda var sagt: „Bella gerant alii! tu, felix Austria, nube!“ Aðrir berjist! þú, sæla Austurríki, giftist!

 

Stefan Zweig lýsir því vel í bókinni Veröld sem var, hversu friðsælla og öruggara lífið var í veldi Habsborgarættarinnar fyrir 1914 en í hinni sundruðu Norðurálfu eftir það, sem breyttist í gróðrarstíu herskárra og blóðþyrstra öfgahreyfinga. Það varð jafnvel um skeið að áhrínsorðum, sem annar Austurríkismaður, Franz Grillparzer, hafði sagt þegar árið 1849:

 

Menntavegurinn nýi

liggur frá mannkyninu

um þjóðirnar

inn í dýraríkið.

 

Auðvitað kunnu ekki allir jafnvel að meta Habsborgarveldið, til dæmis ekki Tékkar og Pólverjar, sem vildu stofna eigin þjóðríki, en það er önnur saga.

Dr. Otto von Habsburg, elsti sonur síðasta keisara ættarinnar, var félagi í Mont Pelerin-samtökunum, alþjóðlegum samtökum frjálslyndra fræðimanna, og hitti ég hann á þeim vettvangi, til dæmis í München haustið 1990. Hann var höfðinglegur á velli og virðulegur í framkomu, en leit þó helst út eins og menntamaður. Mér heyrðist hann hafa mestan áhuga á hag Ungverjalands, en þar voru Habsborgarar konungar frá gamalli tíð. Dr. Habsburg sat lengi á Evrópuþinginu og beitti sér fyrir því, að þingið lýsti þegar árið 1983 yfir stuðningi við sjálfstæði Eystrasaltsríkjanna, sem voru þá hernumin lönd. Gramdist Kremlverjum mjög hin svokallaða Habsburg-yfirlýsing.

Síðan vildi svo til, að í ferð um Suður-Ameríku haustið 1998 gisti ég hjá systur vinkonu minnar í Góðviðru, eins og Konráð Gíslason vildi kalla Buenos Aires. Tók ég eftir því, að margar fágætar bækur um Habsborgarættina voru þar í stofu. Ég spurði, hverju það sætti, og þær systur sögðu mér, að kona Frans Ferdinands ríkisarfa, sem var myrt með honum, Sophie Chotek, hertogafrú af Hohenberg, hefði verið ömmusystir þeirra. Hún var af gömlum aðalsættum í Bæheimi, en frændi hennar, faðir systranna, hafði flust allslaus til Argentínu eftir fyrra stríð og komið þar undir sig fótum á ný. Margar örlagasögur má segja frá tuttugustu öld, ekki síst eftir að Habsborgarveldið hrundi í fyrra stríði.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 26. júlí 2014.)